Tarih ve cografya farkli kurgulansa ve Urartu ülkesi Ararat (Agri) Daginin eteklerinde uzanmasa idi, üç bin yillik Anadolu Ermeni halkinin sonati ve kültürü de daha farkli sekillenirdi.
"Kavimler kültürlerini göç ettikleri topraklara bire bir tasiyamazlar. Birlikte getirilen gelenekler karsilasilan kültüre eklenecek katkilardir artik" Etnomüzikolojinin tüm ekollerince benimsenen bir saptamadir bu. Ancak komsu olan veya birlikte yasayan kavimler, birbirlerinin kültürünü etkilerler. Tarihi Ermenistan'in kültürünü etkileyenler ise önceleri Pers, Asur ve Bizans uygarliklari 11. yüzyildan itibaren de Anadolu'ya göç eden Türk boylaridir.
Yerlesik tarim toplumu olan Ermenilerin müzik yaninda mimaride ve el sanatlarindaki üstün yetenekleri, onlarin kimlikleri ile özdeslesmis durumdadir. Buna en güzel örnek tarihi Ermenistan'in bassehri (ANI) için söylenmis olan "Dünya yikilir Ani yapar, Ani yikilir dünya yapamaz" sözüdür. Üçbin yildir bu kültür kazaninda kaynayarak günümüze kadar gelen Anadolu Ermeni müzigi temel olarak iki ana koldan beslenir. 1. Halk müzigi 2. Kilise müzigi. Ermeni Halk müzigi, yukarida da belirttigimiz sebeplerden dolayi birlikte yasadiklari topluluklarla benzerlikler gösterir. Ermeniler arasinda yaygin olan müzikal uygulamalara diger gruplarda da rastlariz.
Ermeniler tarih boyunca önemli saz ve ses sanatçilarinin yaninda, usta saz yapimcilari da yetistirmistir. Düdük, saz, zurna, kaval, tulum, davul gibi müzik aletlerinin basarili icracilari daha yakin zamana kadar Ermeniler arasindan çikmistir. Bu sanatçilar da kendi bölge müziklerine damgalarini vurmuslardir.
Anadolu Ermeni müzigi deyince Gomidas Vartabed'i anmadan geçemeyiz. Dünyadaki ilk etnomüzikologlardan birisi olarak kabul edilen Kütahya dogumlu bu din adami, 19. yy. Sonlari ile 20. yy. baslarinda Anadolu'yu köy köy dolasarak ulusal Ermeni müzigini derlemistir. Onun bu çalismalarini yetistirdigi ögrencileri devam ettirmistir. Bunlardan birisi de Mihran Turnacan'dir. Bu çalismamizdaki bazi parçalar onun bu yüzyil basinda Anadolu'dan göç eden Ermeniler arasinda 1920'li yillarda yaptigi derlemelerden alinmistir. Bu arastirmalardan çikan bir sonuç da; Ermenilerin kendi lisanlari yaninda Türkçe ve Kürtçe ezgiler üretmis olmalaridir. Anadolu Ermeni köylerinde söylenen ezgilere, çesitli sebeplerle göç ettikleri kozmopolit bölgelerde Türkçe veya Kürtçe güfte yapmislardir.
Anadolu Ermeni müzigi repertuari incelenecek olursa agirlikli olarak Dügün sarkilari, Ask sarkilari, Sosyal içerikli sarkilar, Bayramlarda söylenen sarkilar, Sila sarkilari, Mizahi sarkilar, Is sarkilari, Bar havalari, Ninniler, Göç sarkilari, Kahramanlik sarkilarina rastlariz. Anadolu Ermeni müziginin temel taslarindan biri de çok eskilere dayanan Asug (Asik) müzigi gelenegidir. Asuglar dönemlerinin profesyonel müzisyenleridir. Usta çirak iliskisiyle kendilerini iyi gelistirmis bu insanlar ellerinde sazlari köylerde kasabalarda dolasarak, Ermeni dilinin gelismesine siirleri ve ezgilerinin zenginlesmesine besteleri ile katkida bulunmuslar, halk müzigi geleneklerinin yöreler arasinda iletisiminde önemli bir rol oynamislardir. Bunlarin en meshuru Sayat Nova 18. yy. dir. Asik Pesendi, Küçük Nova, Asik Civan'i da sayabiliriz. Tarihte topluma açik yerlerde dans edip sarki söyleyen asuglara Varsag denirdi. Varsaglarin içerisinde asil ailelere ait olanlar da vardi. (9. yy. Prenses Paransem). Bunlar saz, saltur ve çesitli telli müzik aletleri çalarlardi. Kilise müzigi ise Anadolu'da yerel müzikle benzerlik tasimakta idi. Bununla birlikte merkezden gönderilen ve uygulama farkliligi olan örnekler de köy muhidinde hiçbir zaman ihmal edilmemistir. Dini müzigin en temel formu Saragan adi verilen ilahilerdir. Kilise ayini esnasinda söylenen merkez tarafindan belirlenmis ilahilerden farkli olarak folklor ögesi tasiyan ve kilise disinda söylenen saraganlara baraganon deniliyor, Istanbul'da 12. ve 13. yüzyillarda olusturulan saragan koleksiyonlari binden fazla ilahi içeriyordu.
