büyük insan... büyük türk... tüm aydınların farsça için yanıp tutuştuğu bir zaman, o türkistanlı yüreğiyle çıkıp 'türkçe, farsça'dan üstündür' demiştir, bunu muhakemet'ul lugateyn'de kanıtlamıştır üstelik.. ondan çok sonra aynı topraklarda doğacak olan çolpan'lara, mağcan'lara, cengiz'lere öncülük etmiştir.
leyla ile mecnun'un sonunda kendisi der ki ''Men Türkçe başlaban rivayet Qıldım''
ali şir nevai türkçe'dir, türkçe ali şir nevai'dir.
kara gözlüm adlı şiirinde şöyle yazmış:
--spoiler--
Yuzida terni ko’rub o’lsam, ey rafiq,
meni Gulob ila yuvu gul bargidin kafan qilg’il.
--spoiler--
internette çevirisini bulamadım. kendim çevireceğim. ben bir genç edebiyatçı, özbek-uygur lehçesini az çok bilen.. olur da hata yaparsam büyüklerim beni bağışlasın, elimden geldiğinde çağatayca'dan kendi çevirim:
--spoiler--
(onun) yüzündeki teri görüp (de) ölsem, ey rafık,
beni gülab (gül suyu) ile yıka, bana gül yaprağından kefen yap.
--spoiler--
--spoiler--
o'shiq oldum, bilmadim yor o'zgalara yor emish..
(aşık oldum, bilmedim yar başkalarına yar imiş)
--spoiler--
“Türk’ün bilgisiz ve zavallı gençleri, güzel sanarak Farsça şiir söylemeye özeniyorlar. Gerçekten bir insan iyi ve derin düşünse Türkçede bunca zenginlik dururken, bu dilde şiir söylemenin, hüner gösterenin daha yerinde ve kolay olacağını anlar.”
bir zat oğlunu, eğitip öğretmesini istemiş, oğlunuz kaç yaşında demiş, adam 7 yaşında demiş, 7 yıl geç kalmışsınız diye veciz bir cevap vermiş, yani eğitimin öğretimin yaşı yoktur manasında güzel bir tashih. özbektir ayrıca.
Muhakemetü'l-Lugateyn adlı eserinde türkçe nin farsça dan daha üstün olduğunu savunmuştur. ayrıca anadolu dışından türkçe şiir yazan ilk divan şairdir.
adam yazmış başka da birşey yapmamaış ama iyi ki yazmış.
türk dili edebiyatı bölümlerinde neredeyse 1 yıl boyunca işlenen adam. ha aklında ne kaldı 1 yıl işlemişsiniz derseniz cevap dahi veremem oturur kalırım. divan edebiyatı ağır be hacı! *
15. yüzyıl divan şairidir.
çağatay edebiyatının en ünlü şairidir.
lirik, canlı bir anlatımı vardır.
platonik ve romantik aşkı işler.
tasavvuftan etkilenmiştir. ama din dışı konuları işler.
ali şir nevai'nin dördü türkçe, biri farsça olmak üzere beş divanı vardır. türkçe divanlarının genel adı hazain-ül-maani'dir.
türkçe divanlar, sırasıyla;
1) garaib-üs-sıgar: çocukluğunda yazmış olduğu şiirlerden meydana gelmiştir.
2) nevadir-üş-şebab: gençliğinde yazdığı şiirleri ihtiva etmektedir.
3) bedayi-ül-vasat: olgunluk devresine ait şiirleri bu eserde toplamıştır.
4) fevaid-ül-kiber: yaşlılığında söylemiş olduğu şiirlere ayrılmıştır.
ali şir nevai'nin diğer eserleri şunlardır:
1) hayret-ül-ebrar: islam ahlakı, tasavvuf, iman, adalet, doğruluk, ilim, cehalet, yiğitlik, edeb gibi konular üzerine yazılmış, manzum makale ve hikayelerden müteşekkil bir mesnevidir.
2) ferhad ve şirin.
3) leyla ve mecnun: nevai'nin üçüncü mesnevisidir. bu mesnevi, nizami'nin ve hüsrev-i dehlevi'nin izinde yazılmış olmakla beraber, olayların psikolojisi, tasviri ve sosyal hayat içinde işleyişi bakımından tamamiyle orijinal, milli ve mahalli bir eser görünüşündedir. hikayede şahısların ve olayların tasviri, kelimelerle yapılan bir tablo halinde, adeta orta asya hayatını ortaya sermektedir.
4) seb'a-i seyyare: bu mesnevi, meşhur sasani hükümdarı behram-ı gur'un hikayesidir. daha çocukken babası tarafından medain'den çıkarılan ve babasının ölümünden sonra çıkan taht kavgaları arasında, bir ordu ile medain'e gelerek hükümdar olan behram-ı gur'un yaptığı savaşlar, av maceraları bu mesnevinin mevzuunu teşkil etmektedir.
5) sedd-i iskenderi: bu mesnevi, zülkarneyn aleyhisselamın hayatını, fetihlerini, kahramanlıklarını ve adaletini anlatan bir iskendernamedir. beş mesnevisinden meydana gelen hamse'si ile türk edebiyatında ilk hamse yazan da ali şir nevai'dir.
6) lisan-üt-tayr: büyük alim feridüddin-i attar'ın mantık-ut-tayr'ına nazire olarak yazılmış, 3500 beytten meydana gelen tasavvufi bir eserdir.
7) muhakemet-ül-lügateyn,
8) mecalis-ün-nefais: bu eser, türk edebiyatında ilk defa ali şir nevai tarafından yazılan bir şairler tezkeresidir ve pek çok şair tarafından örnek alınmıştır.
9) mizan-ül-evzan: türkçe olup, bu eserde, orta asya türk nazım şekilleri hakkında bilgiler ve örnekler verilmektedir.
10) nesaim-ül-mehabbe: orta asya'da yaşayan velilerin hayat ve menkıbelerini anlatan bir tezkiret-ül-evliya'dır. tasavvufun türkler arasında nasıl karşılandığı, büyük velilerin türklerden nasıl saygı ve sevgi gördüğü, türk tasavvufu hakkında bilgiler veren bu eserde, özellikle halk psikolojisi bakımından önemli çizgiler vardır.
11) nazm-ül-cevahir (türkçe),
12) hamset-ül-mütehayyirin,
13) tuhfet-ül-müluk (farisi),
14) münşeat (türkçe),
15) sirac-ül-müslimin,
16) tarih-ül-enbiya (türkçe),
17) mahbub-ül-kulub fil-ahlak,
18) seyf-ül-hadi ve rekabet-ül-münadi.
horasan hükümdarı hüseyin baykara'nın vezirliği yapmış devlet adamı ve şair. otuzdan fazla edebi değeri oldukça yüksek eser vermiştir. eserlerinin çoğu türkçedir. tüm hayatını türkçenin farsça ve arapçadan edebi yönden daha üstün bir dil olduğunu kanıtlamakla geçirmiştir.
muhakemetü'l lügateyn adlı eserinde de türkçe ve farsçayı karşılaştırarak incelemiştir. ancak onun tutumu öz türkçecilik değildir. eserlerde ağırlıklı olarak türkçe kelimelerin kullanılmasının önemini vurgular. tükçeyi ön plana çıkarmayı özellikle edebi dilin türkçe kelimelerden oluşmasını öngörür.
Muhakemet'ul Lagateyn isimli eseri hem cagatayca'nin guzel bir ornegi hem de bir fikir eseridir. Ali sir nevai bu eserinde Turkce'nin farsca'dan ustun bir dil oldugunu ispatlamistir. 15. yuzyilda Turkistan'da yasamis bu buyuk sair, bilgin ve fikir adami hakkinda sirri levend agah isimli arastirmaci cok muhim bir kulliyat yayinlamistir.
