pek çok konuda benzeşen türk mutasavvıflarının en net tespit edilen ikisinin, iki zirvesinin benzeşmesidir. lafı eğip bükmeden çok da süslemeden net söyleyelim.
Işkıng kıldı şeydâ meni cümle âlem bildi meni
Kayğum sensen tüni küni menge sen ok kereksen (yesevi)
aşkın aldı benden beni bana seni gerek seni
ben yanarım dün ü günü bana seni gerek seni (yunus)
Alimlerge kitâp kerek sûfilerge mescid kerek
Mecnûn'larğa Leylâ kerek menge sen ok kereksen (yesevi)
sufilere sohbet gerek ahilere ahret gerek
mecnunlara leyla gerek bana seni gerek seni (yunus)
Uçmağ kirem cevlân kılam ne hurlarğa nazar kılam
Anı munı men ne kılam menge sen ok kereksen (yesevi)
cennet cennet dedikleri birkaç köşkle birkaç huri
isteyene ver anları bana seni gerek seni (yunus)
Hâce Ahmed menim atım tüni küni yanar otım
iki cihânda ümidim menge sen ok keresken (yesevi)
yunus'dürür benim adım gün geçtikçe artar odum
iki cihanda maksudum bana seni gerek seni (yunus)
şimdi çok net görüleceği üzere iki eser neredeyse kelimesi kelimesine aynı. hemen "taklit" gibi sığ eleştiriler geleceğini düşünerek, iki ismin de şair-sanatkar değil, mutasavvıf olduğunu başta anlatalım.
anadolu'daki mutasavvıfların hepsi ahmed yesevi'ye dayanır, bu sık sık da söylenir. bu somut misallerinden biridir.
peki ama tabloda eksik bir şey var. ikisi arasındaki kilometre farkı 5000. ayrıca 250-300 sene de zaman farkı var.
şimdi sorabiliriz: 5000 kilometre mesafede 300 sene aynı şekilde nesilden nesile aktarılacak kadar sağlam, korunmuş bir eğitim/tarikat sistemi hangi kaynaktan güç almıştır? bu şekilde var olan bir güç nasıl bir devlet projesi hayal ediyordu, bunu elde etmek için hangi icraatları yaptı?
açıkçası türk mutasavvıfları meselesi sadece öğretileri ile değil, meydana getirdikleri teşkilatın dünya ve devlet tasavvuru açısından da incelenmeli, okunmalıdır.
