adullah tukay, çağcıl idil tatar edebiyatı ve dilinin babasıdır.
26 nisan 1886'da, kazan bölgesi quşlawıç adlı kentinde doğmuştur. elden ele dolaşarak çocukluğunu sasna, üçili kentinde geçirdi, ilk öğretimini kırlay medresesinde aldı. tatar edebiyatı ile halk edebiyatını incelikleriyle öğrendi, arapça, farsça, rusça, başkurtça, türkçe gibi ve diğer halkların edebiyatları,şark felsefesi ile aruz teorisini, mutiullah hazretin kendisinden öğrendi.türk ceditçisi, göçmen abdülveli, onu türkçe ve fransız edebiyatları ile tanıştırdı.tukay, medresede okurken şiirler yazmaya başladı. 1905 yılının başında, sosyal demokratların organı olan, uralets gazetesine mürettip olarak girdi. şehirde cereyan eden ihtilâl hareketlerine de iştirak etti. kamil muti'nin çıkardığı fikir, el asrü cedit gazetelerinde, uklar jurnalında faal olarak çalıştı. bu organların hem mürettibi, hem musahhihi, hem yazarlarından birisi, hem de redaktörü idi. cayık'ta tukay'ın şairliği ve yazarlığı gelişti, şöhreti bütün rusya'ya yayıldı. tukay, 1907 yılının güzünde kazan'a döndü. o zamanki edebî medenî muhitin merkezinde olgunlaştı.15 nisan 1913 tarihinde, tüberküloz hastalığından, 26 yaşında ölmüştür.
Türkü söylerim, durduğum yer dar bile olsa,
Korkmam, sevgili milletim Tatar da olsa;
Göğüs gerip karşı dururum, bana millet,
Şimdi ok atıp, ateş edecek de olsa.
Sağa sola sapmam, ileri atılırım,
Yolda engel görsem, durmam aşarım;
Elinde kalem, yazıp duran genç şâire,
Bilinir ki, korkmak, ürkmek haram.
Endişelenmeyiz düşmanın gücünden biz,
Bugün artık Ali ile Rüstem'le denkiz;
Şâir ömrü boyunca kaygılanır, acı çeker,
Dalgalanmadan durulmaz engin deniz.
iyilik karşısında eririm ben, bal mumuyum,
Överim iyi şeyleri, tatlı dilliyim;
Kötülüğü kınarım, övemem!
O hususta pek katıyım, affedemem!
Kötülükler çileden çıkarır beni,
Sanki sopa ile döverler beni,
"'Neden böyle? , "Olmaz diye söyletirler,
"Ahmaklar, aptallar derim, öfkelenirim.
Eğer atsa haksız yere, tek tek oku, atıcı,
Ben derim, dost, bu atışın yersiz,
"Hatalı atış yaptın, arkadaş geri al okunu,
Dostluk gösteririm sana, vurduğuna bakmadan.
Kederlenince gönlüm, şiirim gamlı olur,
Pişti diye düşünürüm, ama çiğ olur;
Uçurmak isterim göğsümden bülbül,
Birdenbire miyavlayan kedi olur.
Överler allı güllü, renkli şeyleri,
Lezzetler oluverir zehir; acı;
Böylesine acı acı, zehir yazsam da ben,
Anlaşılmalıdır iyi niyetimin tamamı.
Puşkin ile Lermontov 'u örnek alırım,
Yavaş yavaş yukarıya yükselirim;
Dağın zirvesine çıkıp bağırmak istersem,
Koca dağdan, düşerim diye korkarım.
Maksada ulaştıkça, gide gide yol kısalır,
Bir yerlerde yatan hislerim uyanır;
Eğri değilim, doğrulmaya mezar beklemiyorum,
Tanrı 'min feyzi gönlümde iz bırakır.
Abdullah Tukay
Tugan TiL
iy tugan til, iy matur til Etken, enkemniñ tili Dönyada küp nerse bildim Sin tugan til arkılı iy tugan til her vakıtta Yardemiñ birlen siniñ Kiçkineden añlaşılgan Şatlıgım, kaygım minim iy tugan til sinde bulgan iñ ilik kılgan duğam Yarkıkagıl dip üzimni Etkem, etkemni Hodam..
Ana Dili Ey ana dili, ey güzel dil Atam, anamın dili Dünyada çok şey öğrendim Sen ana dil vasıtasıyla Ey ana dil her zaman Yardımın ile senin Küçüklükten anlaşılmış Sevincim, üzüntüm benim Ey ana dil sende olmuş En ilk okuduğum duam Koru diyerek kendimi Atam, anamı Hüdam.
