1.inönü savaşı (9-11 ocak 1921)
ismet inönü komutasındaki birliklerin bilecik-eskişehir istikametinde yunan kuvvetleriyle girdikleri çatışmaların adı. yunanlılar geri çekilmek zorunda kaldılar.
çerkez ethem vakası (24 ocak 1921)
kurtuluş savaşı esnasında yöresel dağınık birliklerin başında çeşitli kişiler vardı. bunların en ünlüsü ve etkilisi de çerkes ethem'di. kendisi "umum kuvayı seyyare ve kütahya havalisi komutanı" sıfatı kullanıyordu. ancak zamanla direnişi merkezileştirmek ve kızışan savaşta düzenli orduya geçmek zarureti doğduğunda çerkez ethem buna direndi. elindeki kuvvetlerle tbmm emrindeki düzenli orduyla çatışmaya girdi. ancak çerkez ethem kuvvetleri daha fazla dayanamayarak, simav yönü demirci kasabasına doğru çekildiler. teslim olunması istendiğinde çerkez ethem elindeki birliklerle birlikte yunanlılara teslim oldular.
mustafa suphi'nin katli (28-29 ocak 1921)
tkp önde gelenleri başta mustafa suphi olmak üzere türkiye'ye kurtuluş savaşına destek için geldiler. ne var ki, 28-29 ocak gecesi karadeniz'de bindikleri motor teşkilat-ı mahsusacı yahya kaptan tarafından basılacak, suphi ve arkadaşları karadeniz'de boğularak öldürüleceklerdir. emri kimin verdiği bugün dahi tartışma konusudur.
istiklal marşı (1 mart 1921)
kurtuluş savaşı esnasında başlayan milli marş arayışı önce bir güfte yarışmasıyla neticelendi. mehmed akif ersoy'un güftesi büyük bir heyecanla kabul edildi. daha sonra açılan beste yarışmasını ali rıfat bey'in (çağatay) bestesi kazandı ve 1930'a kadar gündemde kaldı. 1930'dan bugüne kadar kullandığımız beste ise osman zeki bey'e (üngör) aittir.
koçgiri ayaklanması (6 mart 1921-17 haziran 1921)
sivas, erzincan ve tunceli yöresinde, adını ayaklanan koçgiri aşiretinden alan, 3,5 ay süren ayrılıkçı ayaklanma. türk ordusu tarafından bastırılmıştır.
talat paşa öldürüldü (15 mart 1921)
ittihat terakki'nin önde gelen liderlerinden talat paşa bir ermeni komitacı tarafından öldürüldü.
2.inönü savaşı (23 mart 1921)
ikinci dalga yunan saldırısına karşı yapılan direnme savaşı. göğüs göğüse, süngü süngüye çarpışılmıştır. atatürk bu savaşla ilgili ismet inönü'ye çektiği telgrafta; "siz orada yalnız düşmanı değil, milletin makus talihini de yendiniz." demiştir.
ankara anlaşması (20 ekim 1921)
ilk defa misak-ı milli itilaf devletlerinden biri olan fransa'ya kabul ettirilmiş oldu.
sevr anlaşması (10 ağustos 1921)
osmanlı devleti'ninfransa'nın sevres kentinde imzaladığı ve işgal koşullarını kalıcı kılan ve topraklarının paylaşımına izin veren teslimiyet anlaşması. bu anlaşma ile işgal devletleri osmanlı topraklarını paylaşıyor, doğu anadolu'da bağımsız bir kürdistan ile bağımsız bir ermenistan kurulması öngörülüyordu. ancak anlaşma hukuken ve fiilen uygulanamadı ve ankara hükümeti bu anlaşmayı imzalayanları "vatan haini" ilan etti.
kemal film (1922)
ilk özel türk film şirketi olan kemal film kuruldu.
istiklal mahkemeleri (31 ocak 1922)
cumhuriyetin kuruluş aşamasında adından en çok söz ettiren kurumlar arasında gelmektedir. aslında kuruluşu cumhuriyetin ilanından önceye denk gelse de, cumhuriyetin "olağanüstü" kurumları arasında sayılmaktadır.ülkenin muhtelif yerlerinde olağanüstü yetkilerle donatılan bu mahkemelerde birçok asker kaçağı, casus, suikastçi, isyancı ve rejim muhalifi yargılanmış ve aralarında idamlar da olmak üzere muhtelif ağır cezalara çarptırılmışlardır. bu mahkemelerdeki savcı ve üyelerinin çoğunun adının "ali" olmasından dolayı "dört aliler mahkemesi" olarak da anılmıştır. (ali çetinkaya, kılıç ali, necip ali küçüka, rize milletvekili ali) istiklal mahkemeleri bugün dahi tartışılan ve en bilinen devrimci cumhuriyet kurumları arasındadır.
cemal paşa öldürüldü (22 temmuz 1922)
ittihat terakki önderlerinden cemal paşa bir ermeni komitacı tarafından öldürüldü.
başkomutanlık meydan savaşı (26-30 ağustos 1922)
bizzat mustafa kemal'in komutanlığında yapılan, "dumlupınar meydan savaşı" olarak da bilinen savaş. türk kuvvetleri general trikopis'in emrindeki yunan kuvvetlerini perişan etmişti.
izmir'in kurtuluşu (9 eylül 1922)
dumlupınar'dan sonra ege'ye doğru hızla ilerleyen türk kuvvetleri izmir'e girdiler. böylelikle izmir yunan işgalinden kurtarılmış oluyordu.
mudanya müterakesi (11 ekim 1922)
türk-yunan savaşını sona erdiren ve mudanya'da imzalanan anlaşma. bu anlaşma aynı zamanda fiilen kurtuluş savaşı'nın sonu anlamına da geliyordu.
saltanatın kaldırılması (1 kasım 1922 )
milli irade tümüyle tbmm'nin eline geçmiş, padişah vahidettin ingilizler'in elinde kukla bir padişaha dönüşmüştü. bunun sonucunda artık son bağın da kesilip atılması gerekiyordu. bu nedenle tbmm aldığı bir kararla saltanatın kaldırıldığını bildirdi.
vahidettin istanbul'dan ayrıldı (17 kasım 1922)
son osmanlı padişahı vahidettin, malaya isimli ingiliz zırhlısına binerek istanbul'dan ayrılıp, malta'ya gitti.
atatürk evlendi (29 ocak 1923)
mustafa kemal atatürk, izmir'in tanınmış ailelerinden uşakizade muammer bey'in kızı latife hanım'la (uşaklıgil) evlendi. bu evlilik 2,5 yıl sürecek ve 5 ağustos 1925'te boşanma ile sonuçlanacaktı.
ateşten gömlek (1923)
kurtuluş savaşını konu alan ilk film "ateşten gömlek" çevrildi. yönetmenliğini muhsin ertuğrul'un yaptığı filmde bedia muvahhit ve neyyire neyir oynadılar.
mübadele (30 ocak 1923)
yunanistan'la imzalanan anlaşma gereği yunanistan'daki türk ve müslümanlarla türkiye'deki rumların karşılıklı olarak değiştirilmesi planlandı. mübadele anlaşması 1 mayıs 1923'ten itibaren fiilen uygulanmaya başladı.
izmir iktisat kongresi (17 şubat-4 mart 1923)
cumhuriyetin ilk iktisat kongresi izmir'de toplandı. bu kongrede serbest teşebbüsün teşvik edilmesi karara bağlanırken, fiili politikada "karma ekonomi"nin önemi üzerinde durulmuştur.
lozan konferansı (24 temmuz 1923)
isviçre'nin lozan kentinde tertiplenen konferansa itilaf devletlerinin yanısıra, boğazlara taraf olan ülkelerden temsilciler katılmıştır. konferansa türkiye savaştan galip çıkan bir ülke olarak katılmış, ismet inönü dışişleri bakanı sıfatı ile gelmiştir. konferansa istanbul hükümeti de katılmak istemişse de, ankara hükümeti tarafından reddedilmiştir. bir süre ara verilen görüşmelere 23 nisan 1923'te tekrar başlanmış olup, türkiye musul ve hatay sorunu hariç birçok konuyu netleştirmiş, osmanlı borçlarını ödemeyi kabul etmiş, 12 adayı italyan denetimine bırakmış ve tüm dünyaya bağımsız-egemen bir devlet olduğunu göstermiştir. lozan anlaşması ile 'sevr' tarihin çöp sepetine gitmiştir.
chf'nin kuruluşu (11 eylül 1923)
kurtuluş savaşı'nın nüvelerini oluşturan "anadolu ve rumeli müdafai hukuk cemiyetleri"nin "cumhuriyet halk fırkası" adı altında bir çatı altında toplanması sonucu oluşan türkiye cumhuriyeti'nin kurucu partisi. ilk genel başkanı bizzat mustafa kemal atatürk'tür. "9 umde"si(sonradan "6 ok"a dönüşmüştür) ilk siyasi programıdır. cumhuriyetin siyasi kadroları bu partiden yetişmiştir. uzun yıllar "tek parti" olarak faaliyet göstermiş, birçok cumhuriyet devrimi ve atılımına önderlik etmiştir. ilerleyen yıllarda cumhuriyet halk partisi adını almıştır.
ankara başkent (13 ekim 1923)
kurtuluş savaşı sonrası fiili merkez olan olan ankara, artık resmen siyasi merkez kabul edildi. böylelikle yüzyıllardır istanbul'un elinde olan "başkent"lik ankara'ya geçiyordu.
cumhuriyetin ilanı (29 ekim 1923)
bir gece önceden mustafa kemal atatürk ve arkadaşları tarafından bir yemek daveti esnasında kararlaştırılan cumhuriyetin ilanı tbmm'nin o günkü toplantısında 1921 anayasasına eklenen madde ile "türkiye devletinin şekli cumhuriyettir" ibaresiyle karar altına alındı. tbmm'nin o günkü oturumuna 158 milletvekili katılmış ve teklif oy birliğiyle kabul edilmiştir. cumhurbaşkanlığına ise gene oy birliğiyle mustafa kemal paşa seçilmiştir.
tbmm başkanlığı (1 kasım 1923)
cumhuriyet sonrasının ilk tbmm başkanlığına ise fethi okyar seçilmiştir.
'resimli ay' yayınlandı (1 şubat 1924)
zekeriya sertel tarafından yayınlanan "resimli ay" yayın hayatına başladı. resimli ay muhalif bir kimlikteydi.
hilafetin kaldırılması (3 mart 1924)
1922'de kaldırılan saltanattan sonra sıra hilafetin kaldırılmasına gelmişti. ancak meclis içindeki kimi güçlerin bu konudaki farklı tutum alışları ve çelişmeleri kararın alınmasını geciktirmiş oldu. rauf orbay, adnan adıvar, rafet bele gibi ünlü isimler halife abdülmecit efendi'yi ziyaret ederek destek belirttiler. o dönem için büyük olay imam 3. ağa han'ın mektubu da hilafetin korunması tavsiyesi içeriyordu. bu mektubu yayınlayan hüseyin cahit yalçın, ahmet cevdet ve velid ebüzziya gibi gazeteciler tutuklandı. bu olayların sonunda urfa milletvekili şeyh saffet efendi ve 50 arkadaşının teklifiyle hilafet kaldırıldı ve halife abdülmecit efendi apar topar yurtdışına çıkartıldı. böylelikle eski rejimin son kalıntısı da temizlenmiş oluyordu.
tevhid-i tedrisat kanunu (3 mart 1924)
milli eğitimde birlik ilkesinin yerleştirildiği "tevhid-i tedrisat kanunu" ile ders programları ve teşkilatlanma milli eğitim bakanlığına bağlanıyor ve cumhuriyetin ilkelerini "tek elden" yayacak bir anlayış benimseniyordu.
teşkilat-ı esasiye kanunu (20 nisan 1924)
cumhuriyet sonrasının ilk anayasası kabul edildi. devletin kurumları ve ilişkileri tarif edildi.
150'likler sürgünde (1 haziran 1924)
lozan barış görüşmeleri esnasında milli mücadele aleyhine faaliyet gösterdikleri gerekçesiyle af kanunu dışında tutulan, 150'likler diye bilinen kişilerin listesi çıkartıldı. bu kişiler sürgüne gönderildiler. 15 haziran'da vatandaşlıktan çıkartıldılar. bunlar arasında ali galip, çerkez ethem, refik halit karay, refi cevat ulunay, rıza tevfik gibi isimler bulunuyordu.
türkiye iş bankası (26 ağustos 1924)
yeni türkiye ekonomisinin temel direklerinden türkiye iş bankası kuruldu. ilk genel müdürlüğüne o zaman iktisat vekili olan mahmut celal bey,(bayar) getirildi.
ziya gökalp öldü (25 ekim 1924)
türk milliyetçiliğinin fikir babası ve sosyolog ziya gökalp öldü.
terakkiperver cumhuriyet fırkası (17 kasım 1924)
cumnhuriyet döneminin ilk muhalefet partisi "terakkiperver cumhuriyet fırkası" bizzat chf'nin önde gelenlerince kuruldu. bunlar arasında kazım karabekir, ali fuat cebesoy, adnan adıvar, refet bele gibi isimler vardı.
ilk bacak güzeli(1925)
ilk bacak güzeli seçimine 3 genç kız katıldı. enise isimli bir kolejli kız birinci oldu.
şeyh sait isyanı (11 şubat 1925):
bingöl'ün genç ilçesinde şeyh sait önderliğinde gerici ve ayrılıkçı bir hareket başladı. ayaklanma diyarbakır'a da sıçradı. asilerle cumhuriyet ordusu arasında şiddetli çatışmalar meydana geldi.
takrir-i sükun kanunu (4 mart 1925)
hükümete 2 yıl için olağanüstü yetkiler veren bu kanunla ayaklanmaların bastırılması hedeflendi. yeni istiklal mahkemeleri kuruldu. yumuşak giden süreç birden sertleşti ve içe kapandı.
şeyh sait'in yakalanışı (12 nisan 1925)
ayaklanmanın elebaşı şeyh sait ve arkadaşları yakalandı. mahkemelerine 27 mayıs 1925'te başlandı ve 29 haziran'da diyarbakır istiklal mahkemesi şeyh sait ve 46 yandaşını ölüme mahkum etti.
terakkiperver cumhuriyet fırkası kapatıldı (3 haziran 1925)
adnan adıvar, rauf orbay, kazım karabekir gibi muhaliflerin kurduğu chp'den bağımsız ilk siyaset oluşumu ankara istiklal mahkemesince "sakıncalı" bulunup, takrir-i sükun kanununa dayanılarak kapatıldı. böylelikle 'tek parti' anlayışının daha uzun süre terkedilmeyeceği anlaşıldı.
şeyh sait'in idamı (30 haziran 1925)
ölüm kararları yerine getirildi.
şapka kanunu (28 kasım 1925)
cumhuriyetin hedefleri arasında, modern kılık kıyafet hedefleri de vardı. bunun için bizzat atatürk'ün, halka gösterdiği örnekler birer birer kanunlaştı. bunlar arasında "şapka kanunu"da vardır. modernleşmenin bir simgesi olarak kabul edilmiştir.
ilk cumhuriyet altını (5 ekim 1925)
ilk cumhuriyet altını istanbul darphanesinde basıldı.
tekke ve zaviyelerin kapatılması (30 kasım 1925)
tekke ve zaviyelerin kapatılması ve türbedarlıktaki birtakım ünvanların yasaklanmasına dair kanun kabul edildi. böylelikle "gericilik merkezleri" olabilecek tekke ve zaviyeler kamu yaşamından uzaklaştırılıyordu.
darülbedayi (1926)
istanbul şehir tiyatrolarının atası "darülbedayi" kurumlaştı. 1934'te ismi "istanbul şehir tiyatroları" olarak değişti.
iskilipli atıf hoca'nın idamı (4 şubat 1926)
"frenk mukallitliği ve şapka" adlı risalenin yazarı iskilipli atıf hoca'nın idamı ankara istiklal mahkemesi kararına göre gerçekleştirildi.
medeni kanunun kabulü (17 şubat 1926)
türk medeni kanunu kabul edildi. medeni nikah esası resmen yürürlüğe girdi. bu süreç kadınlar lehine bazı hukuki düzenlemeleri beraberinde getirdi.
tayyare piyangosu (19 nisan 1926)
cumhuriyetin ilk "tayyare piyangosu" tertiplendi. ikramiye miktarı 7.500.000 lira idi.
vahidettin öldü (15 mayıs 1926)
son osmanlı padişahı vi. mehmet vahidettin san remo'da vefat etti.
musul sorunu (5 haziran 1926)
musul vilayeti misak-ı milli'ye göre önceleri türkiye sınırlarındaydı. ancak mudanya mütarekesi imzalandığında musul halen ingiliz işgalinde görünüyordu. sorun lozan'da da çözülemeyince sonunda konuyu milletler cemiyeti'nin çözmesi kararlaştırıldı. milletler cemiyeti'nin bağlayıcı kararına göre musul irak toprakları içinde bırakıldı. türkiye sadece 25 yıl boyunca musul petrolleri'nden %10 pay aldı.
izmir suikasti (16 haziran 1926)
mustafa kemal'in izmir'e yapacağı seyahati fırsat bilen eski ittihatçılar atatürk'e karşı bir suikast hazırladılar. ziya hurşit ve adamları atatürk'e gaffarzade oteli yakınında silah ve bombalarla saldıracaklardı. ancak suikastçilerin sakız adasına kaçmasını sağlayacak motorcu şevki korkuya kapılıp, durumu vali kazım dirik'e bildirecek ve aralırında birçok ünlü ismin de bulunduğu suikastçiler tutuklanıp, yargılanacaklardı. bunların önderleri idam edildi. böylelikle eski ittihat terakki geleneğinin son kadrolarıyla da hesaplaşılmış oluyordu.
kabotaj kanunu (1 temmuz 1926)
türk deniz taşımacılığındaki hükümranlık haklarını düzenleyen kanun onaylandı.
ilk şeker fabrikası (26 kasım 1926)
türkiye'nin ilk şeker fabrikası alpullu faaliyetine başladı.
istiklal mahkemelerinin kapatılması(7 mart 1927)
istiklal mahkemeleri kapatıldı.
mustafa kemal istanbul'da (1 temmuz 1927)
mustafa kemal atatürk, 8 yıl sonra istanbul'a döndü ve dolmabahçe sarayı'na yerleşti.
nutuk/söylev (15-20 ekim 1927)
mustafa kemal atatürk chp 2. büyük kongre'sinde büyük nutkunu (söylev) okudu. nutuk, türk kurtuluş savaşının gün gün değerlendirilmesini ve temel ilkelerini kapsıyordu.
komünist tevkifatı (25 ekim 1927)
başında şefik hüsnü değmer ve vedat nedim tör'ün bulunduğu gizli tkp örgütlenmesine yönelik tutuklamalar yapıldı.
ilk nüfus sayımı (28 ekim 1927)
cumhuriyetin ilk nüfus sayımı yapıldı. bu tarihteki nüfusumuz 13.648.270 olarak saptandı.
süreyya opereti (15 haz 1928)
dönemin en çok tutulan opereti sahneye kondu.
havuz yavuz davası (16 nisan 1928)
türkiye'nin bilinen ilk yolsuzluk davası başladı. yavuz zırhlısının onarımında yolsuzluk yapıldığı iddiasıyla eski bahriye nazırı ihsan bey, 2 yıl 2 ay hapse mahkum oldu.
"putları yıkıyoruz" (1929)
türk edebiyatında ilk kuşak çatışması resimli ay dergisinde nazım hikmet tarafından başlatıldı.
ankara palas oteli açıldı (17 nisan 1928)
ünlü cumhuriyet balolarının verildiği ve ankara'daki cumhuriyet elitlerinin uğrak yeri ankara palas oteli hizmete açıldı. ankara palas cumhuriyetin simgelerinden biri olmuştur.
harf devrimi (1 kasım 1928)
cumhuriyetin en önemli adımlarından biri olan arap harflerinin terkedilmesi 1353 sayılı "türk harflerinin kabul ve tetkiki hakkındaki kanun"la yürürlüğe girdi. 1926'da başlayan çalışmalar böylelikle resmileşiyor, kademeli olarak yeni kuşak ve devlet yazışmaları latin harfleriyle yapılıyordu.
türk dil kurumu kuruldu (11 kasım 1928)
yeni dil çabalarına paralel türk dil kurumu bizzat atatürk'ün katkılarıyla kuruldu.
ilk türkiye güzeli (1929)
feriha tevfik hanım, cumhuriyet gazetesi tarafından tertiplenen ilk güzellik yarışmasının birincisi oldu.
troçki istanbul'da (12 şubat 1929)
sovyetler birliği eski dışişleri halk komiseri leon troçki, stalin'in emriyle sürgün edilerek istanbul'a geldi. troçki büyükada'ya yerleşti.
bekarlık vergisi (18 mart 1929)
yozgat milletvekili süleyman sırrı bey tarafından "bekarlık vergisi" önerildi. amaç evlilik ve çocuk sahibi olmanın özendirilmesiydi.
yerli malları haftası (25 aralık 1929)
bir kanunla "milli tasarruf günü" kabul edilen bu gün ondan sonra "yerli malları haftası" olarak anılacaktı. uzun yıllar cumhuriyet kuşaklarınca benimsendi. simgesi "kumbara" oldu.
(1930-1940)
merkez bankası kuruldu (11 haziran 1930)
türkiye cumhuriyeti merkez bankası kuruldu.
serbest cumhuriyet fırkası (12 ağustos 1930)
ikinci demokrasi denemesi olarak fethi okyar başkanlığında "serbest cumhuriyet fırkası" kuruldu.
ağrı ayaklanması (7-14 eylül 1930)
ağrı'da başlayan ayrılıkçı kürt isyanı bastırıldı.
scf'ini feshi (17 kasım 1930)
ömrü 4 ay süren serbest cumhuriyet fırkası ülkede demokrasi için henüz şartların oluşmadığı gözönüne alınarak, kendi kendini feshetti.
menemen olayı (23 aralık 1930)
izmir'in menemen ilçesinde nakşibendi tarikatına bağlı derviş mehmedi tarafından gerici bir ayaklanma tertiplendi. bir manga askeriyle gericilerin üzerine yürüyen asteğmen mustafa fehmi kubilay şehit edildi. başı bir kazığa geçirilerek caddelerde dolaştırıldı. isyan, askeri birliklerce hemen bastırıldı. derviş mehmedi ve arkadaşları öldürüldü. yakalanan diğerleri orgeneral mustafa muğlalı başkanlığındaki mahkemede ayrıca ölüm cezasına çarptırılmıştır.
ilk müstehcen neşriyat davası (10 ağustos 1931)
vala nurettin'in akşam gazetesinde tefrika edilen "rahipler ve rahibeler arasında" romanından dolayı dava açıldı.
vecihi hürkuş'un çabaları (1931)
türk tayyareciliğinin babası olarak tayyaresiyle birlikte yurt gezilerine çıkarak havacılığı sevdirmeye çalışmış, konferanslar vermiştir. sivil havacılığa katkılarıyla tarihe geçmiştir.
kadro hareketi (ocak 1932)
türkiye cumhuriyeti tarihinini en parlak aydın atılımlarından kadro dergisi çıktı. kadro dergisi cumhuriyetin en güzide aydınlarını çevresine toplamış ve bir "medeniyet" projesi oluşturmaya çalışmıştı. kurucuları arasında şevket süreyya aydemir, burhan asaf belge, yakup kadri karaosanoğlu, vedat nedim tör, firüzan hüsrev tökin gibi aydınlar vardı. ocak 1935'te kapatılmıştır.
halkevleri kuruldu (19 şubat 1932)
cumhuriyet kuşaklarının eğitiminde ve kültürel hayatında önemli rol oynayan halkevleri kuruldu.
ezanın türkçe okunması (18 temmuz 1932)
ezanın türkçe okunmasına başlandı.
türkiye, milletler cemiyeti'nde (18 temmuz 1932)
türkiye milletler cemiyeti'ne kabul edildi.
keriman halis dünya güzeli (31 temmuz 1932)
belçika'daki dünya güzellik kraliçesi yarışmasını bir türk kızı, keriman halis ece seçildi.
yo yo çılgınlığı (1932)
dünyayı etkiliyen "yo yo" oyuncağı çılgınlığı türkiye'yi de sardı. tahtakale dükkanları sadece yoyo imal edip, satmakla meşgul oldu. belediye kasım ayında bu oyunun satışını yasaklamak zorunda kaldı.
vagon-li olayı (22 şubat 1933)
fransız vagon-li (yataklı vagonlar) şirketinde türkçe konuşan bir memuru müdürün azarlaması üzerine çıkan olaylarda şirketin acentası tahrip edildi.
razgrad olayları (20 nisan 1933)
17 nisan günü bulgaristan'ın razgrad şehrindeki türk mezarlığına yapılan saldırılar üzerine istanbul'da mttb büyük bir protesto gösterisi düzenledi.
üniversite reformu (1933)
almanya'da nazi teröründen kaçan alman bilim adamları türkiye'ye gelerek birçok fakülte, kürsü ve yeni bilimsel çalışmanın başlangıcına önayak oldular. bu dönemde türkiye'de bilim büyük bir sıçrama yaptı. bu süreçte "darülfünun" kapandı ve modern anlamda "üniversite" kanunlaştı.
"lüküs hayat" opereti (1933)
kuşakların hafızasına yer edecek "lüküs hayat" opereti ilk defa ses tiyatrosu'nda avni dilligil tarafından sahneye kondu.
cumhuriyetin 10. yılı (29 ekim 1933)
cumhuriyetin 10. yılı büyük coşkuyla kutlandı. "10. yıl marşı" halen söylenmektedir.
"leblebici horhor" (1934)
bir türk filmi ilk defa ödül aldı. muhsin ertuğrul'un çektiği ve senaryosunu mümtaz osman takma adıyla nazım hikmet'in yazdığı "leblebici horhor" 1934 2.venedik film festivali'nde türkiye'ye ilk uluslararası ödülü getirdi.
şah pehlevi türkiye'de (10 haziran-6 temmuz)
iran şahı rıza pehlevi türkiye'ye geldi.
lakap ve ünvanların kaldırılması (26 kasım 1934)
efendi, bey, paşa gibi lakapların kullanılamayacağı karar bağlandı. soyadı kanunu düzenlendi.
bazı kisvelerin giyilemeyeceğine dair kanun (3 aralık 1934)
ibadet durumları hariç bazı kisvelerin giyilemeyeceğine dair kanun karara bağlandı.
türk kadınına milletvekilli seçme ve seçilme hakkı (5 aralık 1934)
ismet inönü ve 191 arkadaşının önermesiyle türk kadına milletvekili seçme ve seçilme hakkı verildi. bu kanun sonrası 8 şubat 1935'te yapılan seçimlerde ilk olarak 18 kadın milletvekili tbmm'ye girdi.
türk tarih kurumunun kurulması (1935)
türk tarihinin incelenmesinde ilk bilimsel kurum olan türk tarih kurumu kuruldu.
"bataklı damın kızı aysel" (1935)
türkiye'de ilk köy filmi sayılan "bataklı damın kızı aysel" çekildi ve gösterime girdi. muhsin ertuğrul'un yönettiği filmde cahide sonku ve talat artemel başrolleri oynadılar.
atatürk'e suikast planı (21 ağustos 1935)
suriye'den ataürk'e suikast yapmak üzere gizlice giriş yapan 5 kişi yakalandı. olaya urfa milletvekili ali saip ursavaş'ın da dahil olduğu anlaşıldı. suikasti çerkez ethem ve yandaşlarının planladığı ortaya çıktı.
mason faaliyeti durdu (10 ekim 1935)
hükümetten gelen telkinler üzerine türkiye'de faaliyet gösteren mason locaları faliyetlerine ara verdiler.
montrö sözleşmesi (20 temmuz 1936)
sözleşme boğazların hukuki statüsünün düzenlenmesine yönelik imzalandı. böylelikle boğazlardan taraf ülke gemilerinin geçişi kurallara bağlandı.
chp'nin altı oku (5 şubat 1937)
yapılan anayasa değişikliği ile chp'nin 6 oku, türkiye cumhuriyeti devletinin nitelikleri haline geldi. böylelikle parti/devlet bütünleşmesi anayasal bir hale geldi.
dersim isyanı (21 mart-22 ekim 1937)
dersim bölgesinde merkezi otoriteye isyan hareketi başladı. 6 aydan fazla süren isyan hareketi oldukça kanlı sonuçlara yol açtı. sonunda isyan bastırılırken 58 isyancı yargılandı. bunların 11'i idama mahkum oldu.
ilk travesti (1937)
izmir'li doktor kamil bey'in kadın kılığındaki fotoğrafları basında yeraldı.
harpokulu davası (29 mart 1938)
askeri isyana teşvik ve komünizm propagandası yapmaktan nazım hikmet 15 yıl ağır hapse mahkum oldu.
150'liklerin affı (29 mayıs 1938)
150'likler diye bilinen ve vatana ihanetle suçlanmış çeşitli kişilerin affı cumhuriyetin 15. yılı dolayısıyla af kanunu kapsamına alındı.
hatay'ın bağımsızlığı (2 eylül 1938)
suriye ve fransa ile sorun olan hatay ilinin bağımsızlığı ilan edildi. cumhurbaşkanlığına tayfur sökmen seçildi. 29 haziran 1938'de de hatay türkiye'ye katılma kararı aldı.
atatürk'ün ölümü (10 kasım 1938)
cumhuriyetin kurucusu ve "büyük önder" mustafa kemal atatürk 09:05'te dolmabahçe sarayı'nda vefat etti.
ismet inönü cumhurbaşkanı (11 kasım 1938)
atatürk'ün ölümü üzerine "ikinci adam" ismet inönü oybirliğiyle cumhurbaşkanlığına seçildi.
inönü "milli şef" (26 aralık 1938)
chp olağanüstü kurultayı'nda ismet inönü'ye "değişmez genel başkan" ünvanı verildi. ayrıca "milli şef" olarak anıldı.
ekrem köning olayı (ocak 1939)
türkiye cumhuriyeti'nin adını sahte belgeler kullanarak zora sokan ekrem köning'in dolaplarını ortaya çıkaran mahkemedir. köning kanada'dan türkiye için 50 uçak alınacakmış gibi gösterip, bu uçakları ispanyol milliyetçilerine satmıştı.
hatay türkiye'de (7 temmuz 1939)
daha önce türkiye'ye katılma kararı alan hatay devleti, fiilen türkiye'nin ili oldu.
erzincan depremi (27 aralık 1939)
erzincan ve çevresinde meydana gelen 8 şiddetindeki depremde binlerce ev yıkılırken, 33.000 kişi öldü.
(1940-1950)
türk-alman paktı (18 haziran 1941)
türk-alman saldırmazlık paktı imzalandı.
refah faciası (23 haziran 1941)
2. dünya savaşı başlamadan ingiltere'ye sipariş edilen 4 denizaltı ve 4 muhripi teslim almak için yola çıkan refah şilebi batırıldı. mersin limanından mısır'ın iskenderiye limanına giderken gece vakti atılan bir torpido sonucu gemi sulara gömüldü. gemide yaklaşık 150 kadar mürettebat bulunmaktaydı.
varlık vergisi (11 kasım 1941)
özellikle gayrimüslüm ticaret erbabını hedefleyen "varlık vergisi" kanunu çıkartıldı. uygulama 1,5 yıl sürdü. ödeme yapmayanlar çalışma kamplarına gönderildi.
von papen'e suikast(1942)
almanya'nın türkiye büyükelçisi von papen'e ankara'da bir suikast girişiminde bulunuldu.
atılay denizaltısı (14 temmuz 1942)
atılay denizaltımız battı. 90 denizciyi kaybettik.
roosevelt-inönü-churchill buluşması (7 aralık 1943)
amerikan başkanı roosevelt, ingiltere başbakanı churchill ve türkiye'yi temsilen ismet inönü kahire'de buluştular. 2. dünya savaşının gidişatı üzerine konuştular.
irkçı-turancı davası (7 eylül 1944)
aralarında reha oğuz türkkan, fethi tevetoğlu, nihal atsız, zeki velidi togan ve alpaslan türkeş gibi isimlerin bulunduğu "irkçı-turancılar davası" başladı.
almanya'ya savaş (23 şubat 1945)
türkiye almanya'ya kağıt üzerinde savaş ilan etti.
tan olayı (4 aralık 1945)
dönemin en tanınmış ve sol eğilimli gazetelerinden "tan" gazetesi ve matbaası kışkırtma sonucu öğrencilerce basıldı. gazete ve matbaa tahrip edildi.
demokrat parti kuruldu (7 ocak 1946)
celal bayar ve adnan menderes gibi isimlerden oluşan bir grup chp'den ayrılarak, demokrat parti'yi kurdular.
missouri istanbul'da (5 nisan 1946)
abd donanmasına ait missouri savaş gemisi istanbul'a geldi. gemi, amerika'da ölen elçimiz münir ertegün'ün tabutunu taşıyordu. bu ziyaret basit bir ziyaret olmayıp, türk-abd ilişkileri için jest olarak algılandı.
varto depremi (31 mayıs 1946)
varto'da meydana gelen depremde 3000 bina çöktü, 839 kişi öldü.
ilk çok partili seçimler (21 temmuz 1946)
cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet partili seçimi yapıldı. chp 396, dp 61 milletvekili çıkardı.
abd yardımı (12 mart 1947)
cumhuriyet tarihi içinde ilk abd yardımı gündeme geldi. böylelikle daha sonra abd ile gelişecek ilişkilerin temeli o günlerde atıldı.
kazım karabekir öldü (25 ocak 1948)
kurtuluş savaşı komutanlarından kazım karabekir öldü.
türkiye oecd'de (3 nisan 1948)
türkiye avrupa ekonomik işbirliği'ne katıldı.
türkiye avrupa konseyinde (5 mayıs 1949)
türkiye avrupa konseyine katıldı.
(1950-1960)
muğlalı davası (2 mart 1950)
orgeneral mustafa muğlalı idama mahkum oldu. cezası sonra müebbete çevrildi. karara gerekçe olan olay van'ın özalp ilçesinde 33 köylünün öldürülmesiydi.
mareşal çakmak öldü (10 nisan 1950)
kurtuluş savaşı komutanlarından mareşal fevzi çakmak öldü.
dp iktidarı ve seçimler (14 mayıs 1950)
o güne kadarki chp'nin tek parti iktidarına seçimler yoluyla son verildi. "yeter, söz milletindir!" şiarıyla yola çıkan demokrat parti 14 mayıs'taki seçimlerde 396 milletvekili çıkartarak tek başına iktidar oldu. chp 68 milletvekili çıkartabildi. celal bayar cmhurbaşkanı, adnan menderes başbakan oldu. böylelikle yeni bir dönem başlıyordu.
arapça ezan okunması (16 haziran 1950)
dp iktidarının ilk icraatlarından birisi türkçe okunan ezanın tekrar arapça okunmasını sağlamak oldu.
ilk dördüzler (22 temmuz 1950)
türkiye'nin ilk dördüzleri izmir'de doğdu. adları hürriyet, adalet, uhuvvat ve müsavat kondu.
türk tugayı kore'de (17 ekim 1950)
meclise danışılmadan abd ile kurulan ilişkiler neticesi ilk türk tugayı kore'ye gönderildi.
halkevleri kapatıldı (8 ağustos 1951)
cumhuriyetin en önemli sosyal kurumlarından halk evleri dp iktidarı tarafından kapatıldı.
tkp tevkifatı (26 ekim 1951)
illegal tkp'ye yönelik büyük çapta tevkifat yapıldı. tutuklananlar arasında zeki baştımar, mihri belli, gibi tanınmış isimler vardı.
din dersleri (4 kasım 1951)
ilkokulların ders programlarına din dersi alındı.
"kanun namına" (1952)
ömer lütfü akad'ın "kanun namına" filmi türk sinemasının en başarılı filmi sayıldı. gerçek bir cinayetten yola çıkan film'de ayhan işık devleşmişti.
nato üyeliği (18 şubat 1952)
türkiye kuzey atlantik assamblesi'ne (nato) üye oldu. bunun neticesi olarak topraklarımıza abd askeri üsleri kurulmaya başlandı.
günseli başar avrupa güzeli (20 ağustos 1952)
avrupa güzellik yarışmasını bir türk kızı günseli başar kazandı.
ilk renkli film "halıcı kız" (1953)
türk sinema tarihinin ilk renkli filmi "halıcı kız" gösterime girdi. film yapı kredi ve doğan kardeş desteğiyle, muhsin ertuğrul tarafından çekildi. vedat nedim tör senaryosunu yazdı.
dumlupınar faciası (4 nisan 1953)
deniz kuvvetlerimizin dumlupınar denizaltısı, çanakkkale boğazı'nda naboland isimli isveç şilebiyle çarpıştı. 88 denizci diri diri sulara gömüldü.
insan hakları sözleşmesi (20 mart 1954)
türkiye avrupa insan hakları sözleşmesine imza attı.
6-7 eylül olayları (6-7 eylül 1955)
selanik'te atatürk'ün evine bomba atıldığı söylentileri üzerine başta rumlar olmak üzere, ermeni ve musevi azınlığa yönelik saldırılar oldu. birçok bina ve işyeri tahrip edildi. sıkıyönetim ilan edildi. olay komünistlerin üzerine yıkıldı. 27 mayıs ihtilali sonrası, olayların dp tarafından tertiplendiği iddiasıyla yassıada mahkemesi tarafından yargılanan yöneticiler çeşitli cezalara çarptırıldı.
genel seçimler (27 ekim 1957)
genel seçimler yapıldı. demokrat parti %48 oyla iktidarını korurken, muhalefet %52 oy aldı. seçimlere hile karıştığı iddiaları ortaya atıldı.
üsküdar vapuru faciası (1 mart 1958)
üsküdar vapuru izmit körfezinde fırtına sonucu alabora oldu. içindeki okul öğrencileri boğuldu.
vatan cephesi (12 ekim 1958)
dp iktidarı ülkede demokratikleşmeyi sağlamak iddiasıyla gelmiş, ancak uygulamasıyla ülkede cepheleşmeyi arttırmış, kendi dışındaki siyasi güçleri tasfiye etmeye çalışmıştı. bu uygulamalardan birisi de "vatan cephesi" adıyla yapılan uygulamadır. chp'ye karşı kişileri ancak vatansever gören bu anlayış neticesi, radyolarda isim listeleri yayınlanmaya başlandı.
yahya kemal öldü (1 kasım 1958)
şair yahya kemal beyatlı öldü.
menderes'in uçağı düştü(17 şubat 1959)
dp genel başkanı ve başbakan adnan menderes'i londra'ya götüren uçak düştü. 14 kişi öldü. adnan menderes sağ olarak kurtuldu.
uşak olayları (7 mayıs 1959)
chp genel başkanı ismet inönü, uşak'ta dp'li bir grup tarafından saldırıya uğradı. tansiyon daha da gerginleşti.
(1960-1970)
tahkikat komisyonu (18 nisan 1960)
dp iktidarının sonunu getiren en önemli olaylardandır. dp iktidarı tbmm'de kendi milletvekillerine olağanüstü yetkiler veren ve chp'yi kapatmayı hedefleyen "tahkikat komisyonları"nı gündeme getirdi. ismet inönü, bunun üzerine dp'liler için ünlü sözü, "sizi ben bile kurtaramam"ı sarfetmiştir.
555 k olayları (5 mayıs 1960)
ankara kızılay'da öğrencilerin dp iktidarını protesto gösterileri. aynı olaylar esnasında adnan menderes'te saldırıya uğramıştır. bu olaylar dp iktidarının sonunu getiren olaylar arasındadır.
harp okulu yürüyüşü ((21 mayıs 1960)
ankara'da harp okulu öğrencilerinin dp aleyhine gösterileri.
27 mayıs ihtilali (27 mayıs 1960)
türk silahlı kuvvetleri dp iktidarını devirerek, yönetimi fiilen eline aldı. cumhuriyet tarihinin en önemli dönemeçleri arasında olan bu olayla 10 yıllık demokrasi denemesi son buluyordu. celal bayar, adnan menderes ve dp ileri gelenleri tutuklandılar. halk bu olayı sevinçle karşıladı. orduya sevgi tezahüratlarında bulunuldu. cemal gürsel devlet başkanlığına getirildi.
mbk kuruldu (12 haziran 1960)
tbmm'nin yetkileri feshedildi, anayasanın bazı maddeleri geçersiz sayıldı. onun yerine milli birlik komitesi tüm yetkiyi eline aldı. 38 üyeden oluşan mbk fiilen ülkeyi yönetmeye başladı.
yassıada yargılamaları başladı (14 ekim 1960)
dp'li yöneticilerin yargılandığı yassıada mahkemesi başladı. bu mahkemeler 203 celse sürmüş olup, 529 sanık, 1063 tanık dinlenmiştir. 15 kişi ölüm cezası, 31 kişi müebbet hapis, 418 kişi muhtelif cezalar almış, 123 kişi ise beraat etmiştir. mbk, 15 ölüm cezasından 4'ünü onaylamamış, celal bayar'ın cezası yaşından dolayı hapse çevrılmiş, adnan menderes, hasan polatkan ve fatin rüştü zorlu'nun idamları ise onaylamıştır.
14'ler olayı (15 kasım 1960)
milli birlik komitesi içinde çelişkiler artmış ve bunun sonucunda 14 subay ordudan uzaklaştırılarak, yurtdışına "müşavirlik" adı altında sürgüne gönderildiler. bu subaylar arasında alpaslan türkeş, orhan kabibay, orhan erkanlı, münir köseoğlu, mustafa kaplan, muzaffer karan, şefik soyuyüce, fazıl akkoyunlu, rıfat baykal, dündar taşer ve numan esin vardı.
yeni anayasa'nın kabulu (9 temmuz 1961)
halk oyuna sunulan yeni anayasa %65 evet, %35 hayır oranıyla kabul edilmiştir. bu anayasa cumhuriyetin en demokratik ve özgürlükleri genişleten anayasası olarak bilinmektedir.
idamlar uygulandı (16-17 eylül 1961)
yassıada duruşmaları sonucu idama mahkum edilen hasan polatkan ve fatin rüştü zorlu imralı adasında idam edildiler. ertesi gün de adnan menderes idam edildi. cumhuriyet tarihinde ilk kez bir başbakan idam ediliyordu.
22 şubat olayı (22 şubat 1962)
ankara harp okulu komutanı albay talat aydemir ve arkadaşları hükümet darbesine kalkıştılar. darbe bastırıldı. katılan subaylar emekliye sevkedildiler ve hükümetle yapılan anlaşmaya göre ceza görmediler. ancak darbeci eğilimler ordu içinde güçlenmeye başlamıştı.
21-21 mayıs olayı (20-21 mayıs 1963)
talat aydemir'in ikinci defa başarısız darbe teşebbüsü. ilkinde affedilen aydemir ve 7 arkadaşı bu kez affedilmeyecek ve idam cezasına çarptırılacaklardı.
kıbrıs sorunu (21 aralık 1963)
öte yandan kıbrıs'ta eoka planları gündeme gelmişti. bunun üzerine türk jetleri ilk defa kıbrıs semalarında göründüler.
"turist ömer" tiplemesi (1964)
türk sinemasının en sevilen tiplemelerinden "turist ömer" karakteri doğdu. sadri alışık'ın canlandırdığı "turist ömer" dizisinin ilk filmi çekildi.
johnson mektubu (4 haziran 1964)
türk hükümetinin kıbrıs'a müdehale kararı alması üzerine, abd başkanı johnson inönü'ye sert bir mektup gönderdi.
cengiz topel şehit (8 ağustos 1964)
kıbrıs'ta rumların hücumu artınca türk jetleri askeri hedefleri bombalamaya başladı. pilot yüzbaşı cengiz topel şehit oldu.
demirel ap genel başkanı (29 kasım 1964)
süleyman demirel adalet partisi genel başkanlığını kazandı. ap kurultayında sadettin bilgiç'i büyük farkla geçen demirel genel başkan oldu.
"sevmek zamanı" (1965)
türk sinemasında bir dönüm noktası kabul edilen metin erksan'ın "sevmek zamanı" gösterime girdi. başrollerde sema özcan ve müşfik kenter oynuyordu.
sinematek (1965)
türk sinematek derneği kuruldu. türk sinemasına uzun yıllar büyük hizmetler verecek olan dernek birçok etkinliğe imza attı.
ap iktidar (10 ekim 1965)
genel seçim sonuçları açıklandı. buna göre ap %52.9 oyla iktidar oldu.
çizgi kahramanlar sineması (1966)
türk sinemasında çizgi roman kahramanları dönemi başladı. bu türün en popüler örneği cüneyt arkın'ın oynadığı "malkoçoğlu" oldu. onu kartal tibet'li "tarkan" izledi.
erzurum depremi (19 ağustos 1966)
erzurum, bingöl, muş çevresinde meydana gelen depremde 2500 ölü var.
ortanın solu (24 eylül 1966)
chp genel başkanı ismet inönü sonradan çok tartışılacak olan "ortanın solu" kavramını istanbul il kongresi'nde açıkladı. chp böylelikle merkez partisi kimliğinden yavaş yavaş uzaklaşmaya başladı.
anadolu pop/rock doğdu (1967)
cem karaca ve apaşlar 1967 altın mikrofon şarkı yarışmasında "emrah" adlı parçayı seslendirerek, türk popunda bir akımın ilk öncülerinden oldular.
anadol otomobil (1 ocak 1967)
anadol marka ilk oto piyasaya çıktı.
papa türkiye'de (25 temmuz 1967)
papa 6.paul türkiye'yi ziyaret etti.
maçta kavga 40 ölü (17 eylül 1967)
kayseri'de oynanan sivasspor-kayserispor maçında kavga çıktı. 40 ölü, 300 yaralı var.
öğrenci olayları (11-12-13 haziran 1968)
ankara ve istanbul'da boykot ve çatışma olayları yoğunlaştı.
6. filo gösterileri (17 temmuz 1968)
abd 6. filosunun istanbul'a demirlemesi kanlı olaylara sebep oldu.
kommer'in arabasının yakılması (6 ocak 1968)
abd büyükelçisi robert kommer'in arabası odtü bahçesinde yakıldı.
kanlı pazar (16 şubat 1969)
istanbul'da 6. filoyu protesto eden gençlerin üzerine gericiler saldırdı. 2 ölü.
astronotlar türkiye'de (ekim 1969)
aya ilk ayak basan apollo mürettebatından neil armstrong, edwin aldrin ve michael collins türkiye'yi ziyaret ettiler.
yavuz jilet oluyor (18 aralık 1969)
şanlı yavuz zırhlısı sökülmek üzere mke'ne satıldı.
(1970-1979)
boğaz köprüsünün temeli atıldı (20 şubat 1970)
istanbul boğaz köprüsü'nün temeli atıldı.
arabesk doğuyor (1970)
orhan gencebay'ın "bir teselli ver" plağı satış rekorları kırdı. köyden kente göçün müziği kabul edilen "arabesk" akımı böylelikle doğmuş oluyordu.
15-16 haziran (15-16 haziran 1970)
sendikalar kanununu protesto eden disk'e bağlı işçilerle güvenlik kuvvetleri çatıştı. sıkıyönetim ilan edildi.
u-2 skandalı (21 ekim 1970)
sovyetlerle u-2 casus uçağı krizi yaşandı.
"dağlar dağlar" (1971)
barış manço'nun "dağlar dağlar" parçası türk popunda yeni bir zirve yarattı. uzun süre listelerin başında kaldı.
12 mart muhtırası (12 mart 1971)
türk silahlı kuvvetleri 12 mart'ta muhtıra verdi. başbakan demirel görevinden istifa etti. 12 mart'ta türkiye'nin önemli dönemeç noktalarından biri olup, tarihe daha çok baskıları ve işkenceleriyle geçmiştir. ordu içindeki radikal subaylara karşı, statükocu subayların bir karşı-hamlesi olmuştur.
erim kabinesi (26 mart 1971)
kocaeli milletvekili nihat erim başkanlığında "teknisyenler kabinesi" kuruldu.
elrom kaçırıldı (17 mayıs 1971)
israil'in istanbul başkonsolosu efraim elrom, thkp-c militanlarınca kaçırıldı ve öldürüldü.
kızıldere olayı (30 mart 1971)
deniz gezmiş, yusuf aslan ve hüseyin inan'ın idamını engellemek isteyen thkp-c ve thko militanları ünye radar üssünde görevli üç ingiliz teknisyeni kaçırdı. tokat'ın niksar ilçesi, kızıldere köyünde güvenlik güçlerince kuşatıldılar. çatışma sonucu militanların biri hariç (ertuğrul kürkçü), hepsi öldürüldü.
yüksel menderes intihar etti (8 mart 1972)
adnan menderes'in oğullarından yüksel menderes intihar etti.
"gırgır" dergisi (1972)
oğuz aral'ın yönetimindeki "gırgır" dergisi türk mizah dergiciliğinde bir patlama yaparak 500 bin tiraja ulaştı.
denizler'in idamı (6 mayıs 1972)
deniz gezmiş, yusuf aslan ve hüseyin inan'ın idamlarının infazı ankara cebeci sivil cezaevi'nde uygulandı.
cemal kamacı şampiyon (1 ekim 1972)
cemal kamacı 63,5 kiloda avrupa boks şampiyonu oldu.
ismet inönü öldü (25 aralık 1972)
kurtuluş savaşı komutanlarından, eski başbakan ve cumhurbaşkanlarından ve chp genel başkanlığı yapan ismet inönü öldü.
boğaz köprüsü açıldı (26 mart 1973)
boğaz köprüsü tamamlandı ve hizmete açıldı.
1973 seçimleri (14 ekim 1973)
12 mart dönemi sonrası ilk seçimler yapıldı. chp 185, ap 149, msp 48, cgp 13, mhp 3, tbp 1 milletvekili çıkardılar. ardından chp-msp hükümeti kuruldu.
chp-msp koalisyonu (26 ocak 1974)
12 mart sonrasının ilk seçimli sivil hükümeti chp-msp koalisyonu kuruldu.
kıbrıs barış harekatı (20 temmuz 1974)
kıbrıs'ta darbeci nikos sampson'un hareketi sonucu oluşan fiili duruma karşı türkiye adaya silahlı kuvvetlerini çıkarttı. böylelikle türkiye ilk defa cumhuriyet döneminde bir askeri harekata kalkışıyordu. ayrıca bölgesel bir güç olduğunun işaretlerini veriyordu.
2. kıbrıs harekatı (14 ağustos 1974)
yapılan diplomatik görüşmeler netice vermeyince, türk ordusu tekrar harekete geçti ve adada ilerlemesini sürdürdü.
yılmaz güney savcı vurdu (14 eylül 1974)
türk sinemasının "çirkin kral"ı yılmaz güney, adana'nın yumurtalık ilçesinde tartıştığı yargıç sefa mutlu'yu vurarak öldürdü.
sezen aksu olayı (1975)
popta o güne değin adı hiç duyulmamış bir isim göze çarptı. 1975'in yılbaşı gecesi ilk kez trt'ye çıkan sezen aksu "kusura bakma", "yaşanmamış yıllar" isimli parçalarıyla bir anda tanındı. ondan sonra "minik serçe" olarak popta kendi tarzını geliştirdi.
eurovizyon (1975)
o yıllarda oldukça önemli bir yarışma olan eurovizyon'da semiha yankı "seninle bir dakika" ile sonuncu oldu.
mc hükümetleri (31 mart 1975)
türk siyasi hayatına "milliyetçi cephe hükümetleri" olarak geçecek olan ilk hükümet kuruldu. ondan sonra ülkede cepheleşme iyice artacak, demirel 2 ayrı mc hükümeti daha kuracaktır. mc hükümetlerinin belkemiğini ap, msp, mhp ve cgp oluşturacaktır.
diyarbakır'da deprem (6 eylül 1975)
diyarbakır'ın, lice, kulp ve hani ilçelerinde deprem. 2384 kişi öldü, 8149 bina yıkıldı.
yahya demirel'e tutuklama (28 şubat 1976)
ap genel başkanı ve başbakan süleyman demirel'in yeğeni yahya demirel hakkındaki yolsuzluk iddialarından dolayı tutuklandı.
1 mayıs katliamı (1 mayıs 1977)
disk'in taksim meydanında düzenlediği 1 mayıs işçi bayramı mitingine, toplantının bitimine doğru ateş açıldı. 34 kişi öldü, yüzlerce kişi yaralandı. olay "sol gruplar çatıştı" diye gösterilse de, sonradan "kontgerilla" ile izah edildi. bu olayla türkiye'de sola yönelik kitle katliamlarının pimi çekilmiş oldu.
çiğli olayı (29 mayıs 1977)
chp genel başkanı bülent ecevit'e izmir-çiğli havaalanında şüpheli suikast girişimi. istanbul belediye başkanı ahmet isvan ayağından yaralandı.
chp birinci parti (6 haziran 1977)
seçim sonuçları belli oldu. chp %41.4, ap %30.9 oy aldı.
sabahattin savaşman olayı (24 aralık 1974)
mit istihbaratçısı sabahattin savaşman cia adına casusluktan tutuklandı.
2. mc iktidarı devrildi (31 aralık 1977)
türkiye cumhuriyetinin tarihinde ilk defa bir hükümet, gensoru ile devrilmiş oldu.
"sürü" (1978)
türk sinemasının başyapıtlarından kabul edilen zeki ökten'in yönettiği, yılmaz güney'in senaryosunu yazdığı, tarık akan, melike demirağ ve tuncel kurtiz'in rolleri paylaştığı "sürü" gösterime girdi.
ecevit kabinesi (2 ocak 1978)
bülent ecevit, ap'den devşirdiği 11 bakanla birlikte kabine kurdu.
16 mart katliamı (16 mart 1978)
istanbul üniversitesi önünde sol görüşlü öğrencilerin üzerine bomba atıldı. 5 kişi öldü, 47 kişi yaralandı.
server tanilli felç (8 nisan 1978)
doç. server tanilli evinin önünde uğradığı saldırı sonucu aldığı yaralar yüzünden felç oldu.
hamit fendoğlu'na bomba (17 nisan 1978)
malatya belediye başkanı hamit fendoğlu evine gönderilen bombalı paketin patlaması sonucu öldürüldü.
bedrettin cömert öldürüldü (11 temmuz 1978)
hacettepe üniversitesi öğretim üyelerinden doç. bedrettin cömert öldürüldü.
7 tip'li katledildi (9 ekim 1978)
ankara'da 7 tip üyesi öğrenci kaldıkları evde katledildiler. katillerin "ülkücü komandolar" olduğu bildirildi.
karafakioğlu öldürüldü (20 ekim 1978)
itü elektrik fakültesi dekanı bedri karafakioğlu öldürüldü.
maraş katliamı (23 aralık 1978)
kahramanmaraş ilimizde, karşılıklı olarak öldürülen kişilerin cenazeleri sonrası, muhtelif provakasyonlar tertiplenmiş, özellikle alevilere yönelik kitle saldırıları düzenlenmiştir. kundaktaki bebekler dahil, 33 kişi ölmüş, yüzlerce kişi yaralanmış, evler, dükkanlar yakılmıştı.
abdi ipekçi öldürüldü (1 şubat 1979)
milliyet gazetesi genel yayın müdürü ve başyazarı abdi ipekçi öldürüldü.
ipekçi'nin katili yakalandı (10 temmuz 1979)
abdi ipekçi'nin katili m. ali ağca yakalandı.
cevat yurdakul öldürüldü (28 eylül 1979)
adana emniyet müdürü cevat yurdakul ülkücü katillerce öldürüldü.
ağca kaçırıldı (25 kasım 1979)
abdi ipekçi'nin katili mehmet ali ağca cezaevinden kaçırıldı.
tütengil öldürüldü (7 aralık 1979)
iktisat fakültesi öğretim üyesi, demokrat kimliğiyle tanınan prof. cavit orhan tütengil öldürüldü.
(1980-1990)
çağrı reddedildi (5 ocak 1980)
ap genel başkanı süleyman demirel, chp genel başkanı bülent ecevit'in teröre karşı işbirliği önerisini reddetti.
cumhurbaşkanı seçilemedi (23 mart 1980)
partiler bir isim üzerinde uzlaşamadığı için yapılan turlarda cumhurbaşkanı seçilemedi.
raki yakalandı (1 nisan 1980)
ünlü dolandırıcı "raki" (güney zobu) yakalandı.
ümit kaftancıoğlu öldürüldü (11 nisan 1980)
yazar, trt yapımcısı ümit kaftancıoğlu öldürüldü.
gün sazak öldürüldü (28 mayıs 1980)
mhp yöneticilerinden gün sazak öldürüldü.
çorum katliamı (5 temmuz 1980)
çorum ateşler içinde. 20 ölü, yüzlerce yaralı.
kemal türkler öldürüldü (15 temmuz 1980)
disk genel başkanı ve sendikacı kemal türkler evinin önünde öldürüldü.
nihat erim öldürüldü (20 temmuz 1980)
12 mart döneminin başbakanlarından nihat erim, dragos'taki evinden çıkarken dev-sol militanlarınca öldürüldü.
12 eylül harekatı (12 eylül 1980)
ülkedeki "anarşi ve terörü önlemek ve akan kanı durdurmak amacıyla" türk silahlı kuvvetleri bir kez daha yönetime el koydu. tüm yurtta sıkıyönetim ilan edildi. genelkurmay başkanı kenan evren başkanlığında, kara kuvvetleri komutanı orgeneral nurettin ersin, hava kuvvetleri komutanı tahsin şahinkaya, deniz kuvvetleri komutanı oramiral nejat tümer ve jandarma genel komutanı orgeneral sedat celasun'dan oluşan milli güvenlik konseyi yürütmeyi eline aldı. siyasi parti liderleri "gözetim altına" alındı.
ulusu başbakan (20 eylül 1980)
eski deniz kuvvetleri komutanı oramiral bülent ulusu başkanlığında bir hükümet kuruldu.
idamlar başladı (7 ekim 1980)
balgat katliamı sanıklarından sağ eğilimli mustafa pehlivanoğlu ve telsizler katliamı sanıklarından sol eğilimli necdet adalı idam edildiler.
ecevit'in istifası (30 ekim 1980)
chp genel başkanı bülent ecevit, konseyin siyasi partileri temelli kapatmak istemesinden dolayı chp genel başkanlığından istifa etti.
"tatlıses" olayı (1980)
inşaat işçiliğinden bir imparatorluğa yükselen ibrahim tatlıses "ayağında kundura" ile kendini o yıl topluma tanıttı. arabeskte yeni bir dalgayı temsil eden tatlıses, giderek yükselen bir grafikle "olay" haline geldi.
cahide sonku öldü (18 mart 1981)
türk sinemasının ünlü kadın sanatçısı cahide sonku öldü.
danışma meclisi (23 ekim 1981)
milli güvenlik konseyi'nin seçtiği 160 üyeden oluşan "danışma meclisi" faaliyete geçti.
turan güneş öldü (10 nisan 1982)
eski dışişleri bakanlarından, chp yöneticisi prof.turan güneş öldü.
banker kastelli isviçre'de (20 haziran 1982)
ardarda patlak veren bankerlik skandalları sonrası "banker kastelli" diye bilinen cevher özden ve eşi isviçre'ye kaçtı.
esenboğa baskını (8 ağustos 1982)
ermeni terör örgütü asala, ankara esenboğa havaalanı'nı bastı. (bir terörist ölü, diğeri yaralı ele geçti. 8 ölü 72 yaralı.)
anayasa referandumu (7 kasım 1982)
12 eylül yönetimin hazırladığı anayasa halk oyuna sunuldu. yüzde 91.5 evet oyuyla anayasa kabul edildi ve kenan evren'de otomatik olarak cumhurbaşkanı seçilmiş oluyordu.
washington otel yangını (7 mayıs 1983)
laleli washington otel'de yangın çıktı. 36 turist öldü. 65 yaralı.
vetolar (23 haziran 1983)
sodep'in aralarında erdal inönü'nünde bulunduğu 21 kurucusu mgk vetosu yedi. btp ise kapatılmış ve yöneticileri zincirbozan'a gönderilmişti. böylelikle seçimlere mgk'nın onayladığı turgut özal önderliğinde anap, necdet calp'in halkçı parti'si ve generallerin desteklediği turgut sunalp'in milliyetçi demokrasi partisi katılabilecekti.
seçimler yapıldı (6 kasım 1983)
12 eylül sonrası ilk sivil seçim yapıldı. anap birinci, hp ikinci ve mdp üçüncü oldu.
ilk sivil hükümet (13 aralık 1983)
turgut özal başkanlığında anap hükümeti kuruldu.
yaşar kemal'e nişan (9 mayıs 1984)
yaşar kemal'e fransız "legion d'honneur" nişanı verildi.
pkk eylemleri başladı (15 ağustos 1984)
pkk eruh ve şemdinli baskınları ile ülkeyi kana boğacak terör eylemlerinin düğmesine bastı.
ümit yaşar öldü (5 kasım 1984)
şair ümit yaşar oğuzcan öldü.
sodep-hp birleşti ( 25 eylül 1985)
yeni partinin adı sosyal demokrat halkçı parti (shp) oldu. başkanlığa aydın güven gürkan getirildi.
dsp kuruldu (14 kasım 1985)
eski partisi chp ile arası açılan siyasi yasaklı bülent ecevit, solda yeni parti oluşumuna imzasını attı. demokratik sol parti (dsp) kuruldu. başkanlığa rahşan ecevit getirildi.
sedat caner olayı (1 şubat 1986)
daha önce medyaye işkence yaptığına dair itiraflarda bulunan polis memuru sedat caner 2 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
jaguar olayı (12 temmuz 1986)
galerici zeki küçükberber'in başbakan turgut özal'ın kızı zeynep özal'la damadı asım ekren'e jaguar otomobil hediye etmesi skandal yarattı.
