islamcilara sorsan, "bin yil once kraldik" (bir daha tekrarlanmayacak olan altin yillar); "uc yuz yil once hala fena degildik" (ganimet ekonomisi); veya "bugun din dogru uygulansa ucariz" (hayalperest sayiklamalar) tadinda cevaplarla aciklanabilecek tablodur.
oysa bunun tek adi vardir: anlayisin, kulturun, toplumun ve dinamiklerin geri kalmasi. ortaya cikan yeni medeniyete uyum saglayamamasi. simdi geri kalmislik "neye gore" sorusu ile yapilmiyor mu, evet oyle. bu demektir ki eger islam toplumlarini kabile yasantisi ile karsilastirsak "gelismis" bir goruntu cizecek. ancak elbette biz gezegenin simdiki durumunun en ilerisini olcu alip karsilastirma yapiyoruz: o zaman da "geri kalmislik" siritiyor.
kulturel anlayis farki ve bakis acisi gelisip ozgur deneyler yapabilen, uretme ve yenilik kanallari acik olan toplumlar adapte olabilir. digerleri bir kac teknolojik monte (hammaliye) ve meta tuketici toplum olarak medeniyetin itici gucu olamaz. bunun aksini ispatlayacak bir ornek dahi yoktur. ne kadar islam o kadar geri kalmislik, ne kadar islam otesi anlayis medeniyet icinde o kadar belirleyici rol. bunu islami asiri tatbik eden toplumlar ve islami kismen (turkiye gibi) yada seklen (iran gibi) uygulayan ulkelerin diger islam cografyalarina gore biraz daha gunumuz teknolojisine adapte olabilmisligi ile de kontrol edebiliriz.
