ingiliz siyaset adamı, asker ve yönetici. ingiltere'de iç savaşta önemli rol oynamış ve krallık yönetiminin gerilemesi ve cumhuriyetin oluşumunun önde gelen isimlerinden olmuştur.
Oliver Cromwell (d. 25 Nisan 1599 Huntington - ö. 3 Eylül 1658 Londra) bir ingiliz siyaset adami, asker ve devlet yöneticisi olup ingiltere'nin yönetim biçimini krallıktan Cumhuriyet'e çevirmis ama 1650'den ölünceye kadar Devlet Koruyucu Lord unvanı ile ülkeyi tek başına idare etmistir.
Erken yaşamı
Annesi tarafindan Tudor hanedani sirasinda devletin bas idareciligini yapmis reformcu Thomas Cromwell'e dayanir. Oliver Cromwell 1599da ulkenin dogusunda bulunan Hauntigton sehrinde iyi taninmis bir ciftlik sahibi aileye dogmustur. Yuksek tahsilini Cambridge Universitesi'nde yapmistir. Ingiliz devletinin resmi Protestant mezhebi disinda daha koyu dinsel ve yasama kaidelerine uymaya calisan Puritan mezhebine bagli olup cok dindar bir kisi idi. Ingiliz hukumeti tarafindan din muhalifleri olarak devamli sikistirildiklari icin genc Oliver Cromwell Amerika'ya goc etmeye karar vermisti ama krallik Puritanlarin goc etmesini yasaklayinca ailesi yaninda kaldi. 1620de Elizabeth Bourcier ile evlendi.
1628 yilinda hayatinin yonunu degistiren bir olay olarak Londra Parlementosu'na mebus olarak secildi. Bu Parlamento'da ozel siyah fakat tam uymayan sade giysileri ile ve yaptigi konusmalarda ki gosterdigi hareretili basitlik ve belagat oldu. Fakat bu Parlemento 1629de feshedilid. Cromwell babasinin ciftligine cekilip cok dinsel inanis gosteren bir kirsal gentilmen olarak yasamaya basladi. 1640da sonradan Uzun Parlamento adi verilecek Parlemento'ya Cambridge Universitesi mebusu olarak secildi. Bu Parlemento'da papalik ve krallik konularinda yaptigi cok telin edici konusmalarala tanindi. Ingiliz Krali I. Charles tarafindan yapilan yuksek harcamalari karsilama icin vergi artirma gerefgiyle cagrilmis olan bu Parlemento kralin istedigi vergileri artirmayi kabul etmedigi icin krala karsi dustu ve Ocak 1642de Parlamento ile Kral I. Charles'in cekismeleri bir Ic Savas'a donustu. Ulke Parlemento taraftari ve Kral taraftari olarak ikiye ayrildi. Oliver Cromwell bu resmi Protestan mezhebi episkoplizm ve o mezhebin basi olan kralin aleyhinde olan gelismeleri Allahin inanmazlara karsi gonderdigi bir isaret olarak kabul etmekteydi ve bu cekismede Allahin yegledigi Puritanlarin bu mucadelede galip cikacagina inanmisti.
Bir centilmen-ciftci olarak ve kirsal bir alanda yuksek tabakadan bir kisi olarak Oliver Cromwell ciftliginde calisanlara Parlemento tarafindan kurulan yeni orduya yazilmalari izini vermisti. Kendisi de Parlemento hizmetinde subay olarak askerlige baslamisti.
Siyaset yaşamı bir çok çelişki ile doludur. Kurmuş olduğu parlamentoyu askerlere verdiği emirle dağıttırmış, dinde inanç özgürlüğünü savunurken, dine hakaret edenlere işkence uygulanmasına izin vermiştir.
irlanda'ya yaptığı bir seferden sonra Cromwell'in sağlık durumu kötülemiş, en sevdiği kızı Elizabeth'in kanserden öldüğü Ağustos 1658'de sıtmaya yakalanmış ve 3 Eylül'de Whitehall'da ölmüştür. Naaşı 10 Kasım'da gizlice Westminster Abbey'ye getirilerek toprağa verilmiş; 13 gün sonra da devlet töreni yapılmıştır.
Kalıntı Parlamento'yu dağıtma söylevi
Kalıntı Parlamento (Rump Parliament) adıyla anılan, birbirleriyle klik çatışmaları ile vakit geçirip hiçbir siyasi karar alamıyan, hatta yeni parlamento üyelerini seçimi konusunda da bile bocalayan bu Parlemento'yu 20 Nisan,1653de General Oliver Cromwell 40 tüfekli asker getirerek bir söylev verdikten sonra feshetmiştir. Bu söylevin sözleri şunlardır:
"Acele Edin ve Defolup Gidin......'Oturumunuzu sonlandırmaya geldim. Meclisi yaptığınız her icraat ile kirletmenize ve şerefsizleştirmenize artık kalıcı bir son vermeye geldim. Siz ki fitneci, fesatçı, meclis üyeleri, siz ki iyi bir hükümet olmak dışındaki her şey!! Kiralık sefil yaratıklar, zavallılar, ülkenizi en küçük şahsi çıkar adına satılığa çıkaranlar, birkaç kuruş için Tanrı'ya ihanet edenler, içinizde bir parça da olsun erdem kalmadı mı? Bir parça vicdan da mı yok? Atım kadar bile dindar değilsiniz! Altın sizin yeni Tanrınız olmuş! Satılığa çıkarmadığınız bir değer de kalmadı.. Ulusunuz adına iyi bir şey düşünemez misiniz? Sizi çıkarcı sürüsü, bulunduğunuz bu kutsal meclisi, o varlığınızla kirletiyorsunuz! Tanrının kutsadığı bu meclisi, ahlak yoksunu davranışlarınızla hırsızların ini haline çevirdiniz! Halkın size verdiği yetkiyi kötüye kullandınız. Siz ki, halkın umutsuz dertlerine çare olmalıydınız. Kendiniz halka en büyük dert kaynağı oldunuz! Ama ülkeniz beni asırlardan beri temizlenmemiş bu ahırı temizlemeye çağırdı! Ve bu gücü de bana Tanrı verdi. Bu şeytan ocağını yönetmeye geldim. Vay halinize! Şimdi derhal defolun!!! Acele edin rüşvetin köleleri! Acele edin, gidin!Süslü saltanat eşyalarınızı alın ve defolup gidin!.."
Oliver Cromwell'den sonra
Oliver Cromwell'i oğlu Richard Cromwell Devlet Koruyucu Lord ünvanı alarak takip etmiştir. Fakat kısa bir müddet sonra onun ülke idaresi yeteneğinin çok az olduğu görülmüş ve ülkenin bir siyasal, ve ekonomik karmaşalık gölgesi altına girdiği anlaşılmıştır. Bunun üzerine Commonwealth rejiminin iskoçya'ya gönderdiği vali olan General Monck monarşiyi tekrar geri getirme kararı ile iskoçya'dan ordusuyla gelip Subat 1660da Parlemento'yu fesh edip Richrad Cromwell'i görevinden feragat ettirmiştir. Stuart Hanedanı'ndan (babası idam edilmiş kral I. Charles olan) II. Charles Londra'ya 23 Nisan 1661'de gelip taç giymiştir. Bu yeni Krallık rejimi ingiliz tarihçileri ile Restorasyon devri olarak anılır.
Kral II. Charles yeniden tahta çıkınca, babasının idamının öcünü gayri-insanî bir şekilde almıştır. Oliver Cromwell'in tahnit edilmiş cesedi 1661'de mezardan çıkarılarak zincirlere bağlanmış ve türlü işkencelerin ardından suçluların idam edildikleri Tyburn'da asılmış, başı kesilmiştir. Cesedi darağacının altına gömülmüştür. Kafası ise Westminster Hall'un tepesinde bir kazığa geçirilmiş ve II. Charles'ın hükümdarlığı süresince burada kalmıştır.
