dünyanın en iyi savaş planları arasında sarıkamış harekatına ilk önce birincilik veriliyor sonra kaybedildiği için bu harekata ikincilik verilip başka bir harekat birinciliğe yükseltiliyor. bu kadar iyiydi de niye kaybedildi o zaman diyenler için de enver paşa söylenildiği gibi genç bir paşaydı ve çekemeyeni çoktu. planladığı harekata göre rus ordusu çembere alınacak ve 4 gün gibi kısa bir sürede hezimete uğratılacaktı. ancak enver paşa'nın komutasında bulunan hafız hakkı paşa enver paşa'nın kendisine emrettiği bölgeye intikal etmemiş, çoluk çocuğu mu dinleyeceğim tarzı bir davranışla emre itaat göstermemiş, elindeki 40.000 kişilik orduyla 1 hafta boyunca 3000 kişilik rus öncü birliklerini kovalamıştır. haliyle çember kapatılamamış ve ruslar da hafız hakkı paşa'nın açık bıraktığı yerden kaçmışlardır. osmanlı ordusunun öyle uzun bir savaşa dayanacak gücü yoktu ve ilk harekat emre itaatsizlik yüzünden başarısız olunca ortaya bir trajedi çıkmıştır. yalnız öyle tek kurşun atmadan şehit oldular sözü tamamen yanlıştır çünkü ruslara çok ağır kayıplar verdirilmiş hatta ruslar o açık kalan bölgeden zor kaçmışlardır. ikinci olarak şehit sayımız 90.000 falan değildir. zaten 118.000 kişiyle başlanan harekat sonrasında askerlerimizin bir çoğu geri dönmüş, hatta sonrasında kazım karabekir komutasında kurtuluş savaşına katılmışlardır. kısacası bir paşanın emre itaatsizliği yüzünden belki kahraman olarak anılacak biri şimdi hain olarak anılıyor. şunu da belirteyim bugün göğsümüzü kabartarak gezdiğimiz 18 mart 1915 çanakkale deniz zaferi'nin başkumandanı da enver paşa'dır. bundan neden hiç bahsedilmez bir düşünün bakalım. orta asya'da tükkleri örgütleyip türkiye'ye saldıracaktı sözü de tamamen urafe, nitekim örgütledikten sonra ruslar'a saldırmış ve şehit olmuştur. modern anlamda istihbarat gücümüzü ve hava kuvvetlerimizi de kendisine borçluyuz. atatürk de enver paşa da bir liderdi. bu iki şahıs malesef ki çatışmak zorunda kalmıştır. ittihat ve terakki partisinin liderliğini enver paşa atatürk'den almıştı rövanş olarak da yeni kurulan türkiye cumhuriyetinin liderliğini de atatürk almıştır. ikisi de vatanını her şeyden çok seviyordu, ikisi de birer kahramandı. tek farkları ise biri şanslıydı, diğeri şanssız.
