ismet inönü neden demokrasiye ya da çok partili sisteme geçmiştir? konuyla ilgili tarihçiler 2-3 alternatif sebep söylemektedirler. verilen sıra tarihçilerin ve hukukçuların en çok birleştiği sıradır.
1- ismet inönü ve chp içindeki demokratikleşme isteği
2- atatürk'ün vasiyeti
3- 2. dünya savaşı sonrası yükselen demokrasi hareketleri
4- abd, avrupa, birleşmiş milletler baskıları
şimdi gelelim sebepleri irdelemeye. ismet inönünün karşısında aydınlar, öğretim elemanları ya da güçlü bir muhalefet mi vardı? ya da nüfusun çok büyük bir bölümünü oluşturan köylüler mi demokratikleşme istiyordu? kitlesel direnişler, protestolar mı vardı?
peki amerika ya da avrupa türkiyenin çok partili hayata geçmesini mi istiyordu yoksa türkiyede istikrarlı sorun çıkarmayan bir hükümetin olmasını mı? eğer amerika vs. istedi diyorsanız, dış güçler bugün bile türkiye'de demokrasi vs. önemli değil, varsın ılımlı islam olsun, yeter ki istediklerimizi yapsın demekteler.
inönü zorla çok partili hayata geçmemiştir. kendisini etkileyen bir tek güç bile yoktur. yoktan var edilen devlet onlar için bir eserdir ve bu devleti kurarken ne düşündülerse onları hayata geçirmişlerdir. bu konu türk siyasal hayatı prof.dr.ergun özbudun'un kitabında objektif bir şekilde ele alınmıştır. daha çok bilgi isteyenler oradan okuyabilirler.
1923'te kurulmuş devlet 23 yıl sonra 1946'da çok partili hayata geçmiş, 1950'de 27 yıl sonra asli kurucu iktidar başka bir partiye iktidarı devretmiştir. inönönünün demokratikleşme hareketinden sonra 1924 anayasasıdnan kaynaklanan meclis hükümeti sisteminin getirdiği denetimsizlik sebebiyle inönüye yakın komutanlar 1960da darbe yapmış, 1970 ve 80lerin siyasetçilerinin deyimiyle; "türkiyeye bol gelen türkiyenin en demokratik anayasasını" yapmışlardır.
1961'den sonra geçen 49 senede türkiye, 1961 anayasasının getirdiklerinden ödün vermiş varolan demokrasinden dahi kaybetmiştir. 49 senede türkiye, dp ve uzantıları ile yönetilmiş ve bu demokratik yönetime rağmen halen 2. sınıf bir demokrasi olarak literatürdeki yerini sürdürmektedir.
şimdi sorarım akp bugün, adnan menderesi, turgut özalı afişlerinde kullanmaktadır. bu adamlar demokratikleşme adına ne yapmıştır?
atatürk ve inönü iktidarda kaldığı 30 senede türkiyenin tüm çehresini değiştirirken 55 senede diğer iktidarlar ne yapmıştır? kim faşisttir? elinde bu ülkeyi ölene kadar yönetmek varken, orduya sahipken niye çok partili sisteme geçmişlerdir?
