toplumsal bir hipnoz durumudur. ramazanda din ile alakası olan, olmayan vatandaş kendine bi çeki düzen verme gereği duyar. teravih namazının değeri vakit namazından fazladır çoğu insan için mesela. akşam namazını kılmayan adama niye teravihe gitmiyorsun sorusu sorulur çoğu "volk islam" anlayışıyla devam eden ailede. aynı tepkisel durumun bir üst basamağı da oruç tutmayanlar için varlığını azalarak muhafaza etmiştir. öyle ki "açlığa dayanamıyorum" bir mazeret olarak kabul görmez ve ayıplanır.
dinle alakası olmayanların arasında dahi ramazan ayında oruç "tutar", iftar beklenir, glikozsuz kalmış beyinle iyi bir şey yaptığını düşünür "oruçlu". halbuki oruç da namaz gibi bir ibadettir tek farkı yılda 1 ay olmasıdır. namaz gibi her gün devamlılığının olmayışı bir noktada ona artı değer kazandırır belki de. insanın kendini kayırması sözkonusu olabilir. geriye doğru sayılır ve biter. görev tamamlanmıştır.
şu olayın psikolojik,sosyolojik anlamda düşünmeksizin, "dincilerin hortlaması" olarak görmek ise bambaşka bir eğitimsel problemdir.
