iran'ın şahı muhammed rıza pehlevi'nin 1963'te ülkesinde başlattığı reform sürecine verilen ad. şah, halkın memnuniyetini kazanmak ve kendine halkçı bir lider imajını kazandırmak amacıyla ülkesine uyguladığı bir dizi reformdur.
bu reformları şu şekilde sıralayabilirz:
toprak reformu ve feodalizmi durdurma: bu reform çerçevesinde devlet, ülkedeki ağalardan yeterli fiyatlar karşılığında toprak satın alıp piyasa değerinin %30'unun altında, en az 25 yıl vadeli düşük faiz oranlarıyla köylülere sattı. böylece iran'da 1,5 milyon köylü aile, işlediği topraklara sahip oldu.
ormanların ve koruluk arazilerin millileştirilmesi: sadece zengin milli kaynakları korumak ve ormanların ve koruluk arazilerin yıkımını durdurmak için değil, buraların daha fazla zenginleştirilmesi için birçok önlem alındı. 26 bölgede 9 milyon ağaç dikildi, şehirlerin ve karayollarının etraflarında 280 kilometrekarelik yeşillik alanlar oluşturuldu.
kamu işletmelerinin özelleştirilmesi: devletin girişimiyle açılan imalathanelerin ve fabrikaların hisseleri, halka ve özellikle toprak reformu sonucunda topraklarını büyük ölçüde yitirmiş olan ağalara satıldı. böylece ağaların yerine sanayi üretimi yapan sermaye sahipleri ortaya çıkarılmaktaydı.
kar paylaşımı: özel şirketlerin net karlarının %20'si işçilerine devredildi. yüksek üretime veya fiyatların düşüşüne göre işçilere prim verilmesi güvence altına alındı.
kadınlara oy hakkı tanınması: kadınlara sağlanan bu özgürlük, ulemanın tepkisine yol açtı.
okuma-yazma seferberliğinin başlatılması: en azından lise diplomasına sahip olup askerlik yapanların, köylerdeki okuma-yazma kurslarında öğretmenlik yapmaları zorunlu hale getirildi. böylece 1963'te nüfusunun ancak 1/3'inin okuryazar olduğu iran'da okuma-yazma seferberliği başlatıldı.
sağlık alanında seferberlik: iran'ın baştan başa kırsal kesiminde sağlık hizmetleri sunulmaya başlandı. 4500 civarında tıbbi birlik oluşturuldu.
yeniden inşa ve kalkınma için seferberlik: köylülere, tarım ve hayvancılık işlerinde çağdaş yöntemlerin ve tekniklerin öğretilmesi amacıyla birlikler oluşturuldu. bu sayede 1964-1970 yılları arasında tarımsal üretim, %80 büyüme gösterdi.
adalet evlerinin oluşturulması: herbir köyde, köy sakinleri tarafından 3 yıl için seçilen 5 köy büyüğünden adalet evleri kuruldu. adalet evlerine, kendi köylerindeki hukuki sorunları çözme yetkisi verildi. 1977'de iran'da, 19 bin köyde, 10 milyon vatandaşa hizmet veren tam 10 358 adalet evi vardı.
tüm su kaynaklarının millileştirlmesi: iran'ın sınırlı su kaynaklarının korunması ve bundan yarar sağlmaya yönelik projedir. birçok baraj yapıldı. bu sayede, iran'da sulanan toprağın genişliği 1968'de 8000 kilometrekareyken, 1977'de 25 bin kilometrekare oldu.
kentsel ve kırsal çağdaşlaşma ve yeniden inşa: bu projenin kapsamında kentlerde ve kırsal kesimde hamamlar, okullar ve kütüphaneler inşa edildi. ayrıca su ve elektrik dağıtımı için birçok su pompası ve elektrik santrali kuruldu.
eğitim reformu: çağdaş dünyanın ihtiyaçlarına uyum sağlamaya yönelik müfredat programı çeşitlendirilerek eğitim kalitesi yükseltildi.
fiyat stabilizasyonu: haksız kazanca karşı yürütülmüş bir kampanyadır. fabrikaların ve büyük mağaza zincirlerinin sahipleri büyük oranda vergi ödemeye mahkum edildiler ve birçok şirketin ruhsatı iptal edildi. çok uluslu, yabancı şirketlere de yaptırımlar uygulanmıştır ve süpekülatif amaçları engellemek ve halka sabit fiyatlara satmak için tonlaca mala el kondu.
parasız ve zorunlu eğitim: bunun yanısıra okullarda, 14 yaşına kadar olan her çocuğa ücretsiz öğle yemeği dağıtılmaktaydı. 1978'de iran halkının %25'i devlet okullarına kayıtlıydı. aynı yıl, iran'ın üniversitelerinde her iki cinsiyetten 185 bin öğrenci vardı. ayrıca iran'da 100 bin öğrenci eğitimlerini yurtdışında sürdürmüştür, bunlardan 50 bini abd'deki üniversitelere ve yüksekokullara kayıtlıydı.
yoksul annelere bedava gıda: bunun yanısıra, 2 yaşına kadar olan tüm yeni doğmuş bebeklerin de besin ihtiyacı ücretsiz karşılanmıştır.
sosyal güvenlik ve milli sigorta: milli sigorta sistemi, emekli kesimin %100'ünün maaşlarını karşılamıştır.
sabit ve uygun fiyatlara konut kiralama ve satın alma: gayrimenkul fiyatlarına ve gayrimenkul spekülasyonları kontrol altına alındı.
yolsuzlukla mücadele için önlemler: yönetici kadrolarından ve güvenilirliğ kanıtlanmış kişilerden bir denetim komisyonu oluşturuldu.
bu devrimler kısmen başarılı olsa da, muhammed rıza şah'ın iran devrimi'yle tahtını kaybetmesine sebep olmuştur çünkü, müfredat değişikliği ve kadınlara haklar tanınması ulemanın tepkisine, toprak reformu ve fiyat stabilizasyonu gibi reformlar da ağaların ve çok uluslu şirketlerin tepkisine yol açmıştır. elbette bunlar daha sonra humeyni'yi desteklemişlerdir.
