EOKA, Kıbrıs'ta Makarios öncülüğünde Türk halkını yok edip, adayı Yunanistan'a bağlamak için kurulmuş olan bir terör örgütüdür.
EOKA için ilk gizli görüşmeler 2 Temmuz 1952'de Atina'da Makarios'un başkanlığında yapılmıştı. EOKA'nın amacı önce ingilizleri adadan atmak,ardından da topyekün bir imha hareketi ile Türk halkını yok ederek adayı Yunanistan'a bağlamaktı. Nitekim kısa süre sonra ingilizlerin adadan ayrılmasını dahi beklemeden, 21 Haziran 1955'den itibaren saldırılarını ingiliz Sömürge Yönetimine ve Türklere de yöneltmeye başladı.
1950de Kıbrıs Rum Ortodoks Kilisesi tarafından düzenlenen bir sözde plebisitte Rum toplumunun %95i ENOSiS lehine oy kullanılmıştır. Bu arada Enosis Yunanistanın resmi politikası halne gelmiştir. Yunanistan, Kıbrıs sorununu Birleşmiş Milletler örgütüne 1954te götürmeyi başarmıştır.Yunanistanın, sorunu B.M.ye getirmekte kullandığı slogan Self-Determinasyondur.
Kıbrıs Türk Halkının ise self-determinasyon hakkı hiçe sayılmakta ve bu prensip tek taraflı olarak sadece Kıbrıs Rum halkına ait bir hak olarak gösterilmeye çalışılmaktadır. Halbuki Kıbrısta Kıbrıs Milleti diye bir millet yoktur; bunu ilk söyleyen taraf da yine Rumların kendileridir. Kıbrısta iki ayrı din, dil ve kültüre sahip iki ayrı halk vardır. Tezlerinin haklılığını bu inkâr edilemez gerçeğe dayandıran Kıbrıs Türkleri, Kıbrısta tek taraflı self-detrminasyon uygulanamayacağını, gerçek anlamda bir self-determinasyon uygulanacaksa, bunu dini dili ve kültürü ayrı iki halkın her ikisine de eşit şekilde uygulanması gerektiğini savunmaktadırlar.
Rum Ortodoks Kilisesi ve EOKAnın ENOSiSi gerçekleştirmek için ortaklaşa sürdürdükleri şiddet hareketlerini, Kıbrıs Rum tarafı dünya kamuoyuna bağımsızlık için verilen bir kurtuluş mücadelesi olarak takdim etmeye çalışmaktadır. Halbuki şiddet eylemlerinin çoğunluğu o günün sömürge idaresi durumunda bulunan ingiltereden ziyade, Kıbrıs Türklerine karşı yapılmaktaydı.
EOKAnın fiilî şiddet eylemlerinin başladığı 1955lere kadar, Atatürkün Yurtta Sulh Cihanda Sulh ilkesine sadık kalarak barışçı bir dış siyaset gütmekte olan Türkiye Cumhuriyeti, bu olaylar karşısında hareketsiz kalınamayacağını anladı. 1955te Londra da toplanan Konferansta Türkiye, Kıbrıs konusunda ilgili bir taraf olduğunu kabul ettirdi.
1956da Kıbrıs sorunu B.M. önüne getirilmek istendiğinde, Türkiye gerek hükümeti, gerek basını, gerekse kamuoyuyla bir bütün olarak Kıbrıs Türkünün yanındadır. Konu bazı devletlerin muhalefetiyle ertelenir. Rumların ENOSiS talebine karşı bir antitez olarak TAKSiM fikri ortaya atılır. Barış ve uzlaşma adına Türkiye ve Kıbrıs Türk liderliği bunu kabul eder, fakat Rumlar Kıbrısı bir Yunan adası görmeye devam etmekte ve ENOSiS üzerinde ısrar etmektedirler.
EOKAnın Kıbrıs Türk Halkına yönelttiği şiddet ve saldırıların artarak devam etmesi üzerine 1 Nisan 1958 yılında, Kıbrıs Türk Halkı kendilerini bu saldırılara karşı korumak maksadı ile Anavatan Türkiyenin de desteğini alarak, bir direniş örgütü olan Türk Mukavemet Teşkilatını (TMT) kurmuştur. Rumlar geniş kapsamlı saldırılarına başlayana kadar TMT eylemde bulunmamıştır.
Bu arada Yunanistan tarafından birkaç kez daha Birleşmiş Milletlere götürülen Kıbrıs sorununda Self-Determinasyon kisvesi altında hareket eden Rumların gerçek maksatlarının ENOSiS olduğu iyice anlaşılmıştır. Rum tarafının bu şekilde maskesinin düşmesi ve T.C. Hükümetinin de bu konuda iyice ağırlığını koyması üzerine bir uzlaşmaya varılmış ve bunu 1959 Londra ve Zürih Anlaşmaları izlemiştir.
(bkz: enosis)
