Esseniler hakkında bilgi kaynaklarımız çok sınırlıdır. Antik yazarlar - Özellikle Genç Plinus - Esseniler hakkında çok az bilgi verirler. Esseniler'in kutsal kitaplarından da günümüze hiç bir şey kalmamıştır. Aslında Esseniler'den söz eden kaynakların güvenilirliği de tartışmalıdır. O zamana göre çok farklı yaşayan Esseniler hakkında bazı söylenenlerin abartı da olabileceği düşünülmektedir.
Esseni adının kaynağı da belli değildir. Philon , Esseniler'i qerapeuta diye adlandırmaktadır. Bu "Tanrı'nın Kulları" ( Cultores Dei) anlamına geldiği kadar "Tanrı'nın Doktorları" ( Medici Dei ) anlamına da gelmektedir.
Esseni sözcüğünün kökeni hakkında bir başka görüş ise Aramice Hase (aziz, saf ) sözcüğünden türediğidir. Philon da 'Essaoi sözcüğünün Grekçe Ösioi (aziz , dindar ) sözcüğü ile ilişkili olduğunu söylemiştir.
Bu sözcük hakkında bir başka görüş ise hassaim (sessiz) sözcüğünden türediğidir. Gerçekten de Esseniler kendi inançları hakkında dışarıya sessiz kalıyorlardı.
Adlarının etimolojisi ne olursa olsun , Esseniler bölgede yaşayan en gizemli topluluklardan biri idi. Çevresindeki topluluklardan soyut yaşaması ve değişik yaşam tarzları bazı tarihçilere , Esseniler'in uç noktada Ferisiler olduklarını düşündürtmektedir. Başka araştırmacılar ise Esseniler'in bölge dışından, hatta Hindistan'dan etkilendiklerini söylerler. Bunun dışında Esseniler'in Pythagoras ve Orpheus öğretilerinden etkilenmiş Judeo-Hellenik bir topluluk olduğunu da söyleyenler vardır.
Aslında Esseniler'in o bölgede ezoterik bir doktrini benimseyen bir Yahudi topluluğu olduğunu kabul etmek daha doğru olur. Esseniler inançları , görüşleri , aralarındaki kardeşlik bağı, toplumsal kuralları , ritüelleri ve kesin kuralları ile ezoterik bir topluluk görüntüsü vermektedir.
Esseniler'de ayrıca bir Part etkisinden de söz edebiliriz. Sürekli yapılan vaftizler , beyaz giyinmeleri , kanlı kurban törenlerine karşı olmaları ve Güneş'e ilişkin kültleri Part etkisini ortaya koymaktadır.
Esseniler arasındaki kardeşlik aslında çok katı kurallara bağlı idi. Bazı araştırmacılar Esseniler'in bir tür komün yaşantısı sürdürdüklerini iddia ederler. Esseni olan bir kimsenin bütün malını topluluğa vermesi de bunun en geçerli kanıtıdır.
Esseniler'e göre dünya hayatı bir tür hapishane hayatıydı ve zevkler insan için kötüydü. Esseniler güne dua ile başlar , gün içinde çalışırlar ve günü yine dua ile bitirirlerdi. Esseniler bütün aşırılıklarına rağmen Yahudi dinine bağlılıklarını sürdürmüşlerdir.
Esseniler Hristiyanlığın doğuşu ile birlikte gizemli olarak tarih sahnesinden çekilmişlerdir. Bazı kaynaklar isa'nın da bir Esseni olduğunu , Esseni öğretisini daha basitleştirerek anlattığını ve Esseniler'in daha sonra Hristiyan olduklarını söylese de bunu destekleyecek kanıt yoktur. *
