islam'a benzer. oluşagelmişliklerin tanısı içersinde varolanlara var olmak bakımından asıl lokomotifi nedensellik boyutundaki tabloyu soyutlama yoluyla karikatürize eder ve temeldeki mutlak bilfiil enerji,(düşünür) düşünsel piramidinin tepesindeki varlık olur çıkar. belki de peygamber hayatları gibi kendi kendini düşünen düşüncenin, mutlak varlık olduğunu ileri sürerken, onun saf bir fiil, sonsuz bir güç kaynağı olduğunu kesinlikle düşünüyor oluşundan biraz itiraz edilebilir. onun tanrısı saf fiil olması bakımından öyleydi, ancak o, varoluş mecrasında yer almayıp, bilgi mecrasında bir saf fiildi, saf düşünceydi ki; zıt bir düşünce içersin bulunduğu toplumun mevcut olgularına bir alternatif oluşturabilsin gibi. varlık ile var olanın felsefe ve din sahnesindeki bazı kesitlerine göz atarsak insan tanrısının insan akılının bir ihdası olduğu, kitab-ı mukaddes'in tanrısının ise kendisini sadece vahiy aracılığıyla ifşa ettiği gerçeği ima edilmiştir hep. kitab-ı mukaddes'in tanrısı dünyayı yoktan var ederken seküler bilinçle yoğrulmuş fikri şuhur kendi paradoksları içersinde bir reddedişe gider ama her ne kadar ayrı bir damarın savunuculuğu gibi görünsede özünde aynı tanrısal çağrıyla bağlanır. tamam ulan, dinin tanrısı büyük bir uçurumla bu dünyadan ayrıyken, materyalist kendilerine bağışlanmış olan aklın, insanı tanrıyla akraba kıldığını, dolayısıyla ona kendi çabalarıyla ulaşabileceklerine inanmaktaydılar. tanrı, kozmosu kaplayan total rasyonelliğin membaı ve teminatıdır. bu düşünce modu, insana, tanrıdan bir parça, kendi akıl istidadıyla doğayı anlama kapısını açan bir rasyonaliteden başkası değildir. bu rasyonalite, rasyonel dünya paradigması içinde işler. söz konusu paradigma içinde insan, rasyonel varlıktır ve tanrı'ya dair argümantasyon da bu rasyonalliğin tabii sonucu ve dünya da ilkece çözülmesi mümkün mantıksal bir problemler serisi olmasında dolayı kalıplaşmış fikri çıkarımların kaynağı bir yanılma sürecine girdi zannımca. yani; nihilist olan şey aslında tanrısal olan ruhanilikle aynı kapıya çıkar.
