deizm: deneyim => akıl => tanrı
din: dogma => tanrı => akıl => deneyim
açıklamak gerekirse. bir deist doğayı ve insanları inceler, deneyimler. sonra aklı ile bunları birleştirir, nedenselleştirir. sonrasında da bütün bunları yaratan tanrının niteliklerine ulaşır. örneğin bilim evrim gerçeğini gösteriyorsa tanrının evrim yöntemini kullanarak insanları yarattığına inanır.
dinlerde ise inanan dogmadan başlar. dogmadan tanrının niteliklerini öğrenir. sonra aklını kullanarak deneyimlerini bu nitelikler ile uyumlaştırmaya çalışır. örneğin kutsal kitapta insan adem ve havvadan geliyor diyorsa evrimi kabul etmez. dogmaya inanır. dogmanın söylediklerini aklı ile gerçeğe uyarlamaya çalışır. insanların tanrı tarafından yoktan yaratıldığını söyler.
