tbmm'nin yaptigi ilk anlasma olmasi sebebiyle dunya kamuoyu acisindan önemlidir. artik osmanli yok ankara var. simdi nutuk'ta ne denmis ona bakalim.
Efendiler, savaş alanında verilecek emri bekleyen Doğu Ordumuz, 2 Ekim 1920 günü Kars üzerine harekete başladı. Düşman, direnmeksizin Kars'ı terketti. Kars 30 Ekimde tarafımızdan işgal edildi. 7 Kasım tarihinde birliklerimiz, Arpaçay'ına kadar olan bölgeyi ve Gümrü'yü ele geçirdi. Ermeniler, 6 Kasımda ateşkes ve barış için müracaat etmişlerdir. Biz de ateşkes anlaşmasının maddelerini, Dışişleri Bakanlığı vasıtasıyla, 8 Kasımda Ermeni ordusuna bildirdik. 26 Kasımda başlayan barışgörüşmeleri 2 Ocak'ta son buldu ve 2/3 Ocak gecesi Gümrü Antlaşması imzalandı. (s. 331-333)
Milli Hükümet'in Yaptığı ilk Antlaşma: Gümrü Antlaşması
Efendiler, Gümrü Antlaşması, Milli Hükümet'in yaptığı ilk antlaşmadır. Bu antlaşma ile, düşmanlarımızın hayallerinde ta Harşit vadisine kadar uzanan Türk ülkelerini kendisine bağışlamış oldukları Ermenistan, Osmanlı Devleti'nin 1877 seferiyle kaybetmiş olduğu yerleri, bize, Milli Hükümet'e * aradan çıkarılmıştır . Doğudaki durumlarda önemli değişikler olması yüzünden, bu antlaşma yerine, daha sonra yapılan 16 Mart 1921 tarihli Moskova ve 13 Ekim 1921 tarihli Kars Antlaşmaları geçerli olmuştur (s. 333)
simdi ben ve ataturk bir basin toplantisinda olsak sormak isterdim. kurtulus savasi basladiktan neden bir sene sonra saldiriya gectik? dusman direnmeksizin kars'i terkedecekti neden bir seneden fazla bekledik? kars'ı terk ederken kazim karabekir ermeni savunma bakanı, başkomutanı ve general, albay, yarbay ve daha aşağı rütbelerdeki pek çok subay ve er esir almiş. (Bizde o gün 9 şehit , 47 yaralı olmuş. Alınan esirler : 3 General, 6 Albay, 16 Yüzbaşı, 59 Teğmen, 16 Sivil yönetici 12 Yedeksubay, 4 Subay adayı, 1150 er.) bunun sırrı ne? kurtulus savasinin tek duzenli ordusunun yaptigi ilk savas ve basari neden bu kadar önemsiz?
EN BÜYÜK KUMANDANA (kazim karabekir'e hitaben yazilmiş)
Bugün Ermeni esir zabitleri ve efradı için mes'ut bir bayramdır.Bugün on iki ay süren esaretten sonra biz artık ailemize ve vatanımıza kavuşuyoruz. Bizim en büyük amirimiz olmak hesabıyla zatialilerine ve maiyetleri zabitanına biz Ermeni zabit ve neferleri Türkiye'de hakkımızda gösterilen hüsnü muameleden (iyi muamele) dolayı bütün kalp ve ruhumuzla arzı teşekküre musarrat eyliyoruz. Biz buradan hareket ederken güzel hatıraları da birlikte götürmekteyiz. Biz emin bulunuyoruz ki, bundan sonra ermeni askeri size karşı silahbedest olarak bulunmayacaktır. Ve taraf-ı âlilerinden bizlere tebliğ edildiği üzere 13 Teşrinievvel 1921'de Kars'ta bu husus her iki milletin evliyayı umuru arasında takrir ve temin edilmiştir. Biz dahi bundan eminiz. iki memleket arasında Türkler ile Ermeniler birbirine karşılıklı yardım edecek ve birlikte yekdiğerini müdafaa ve sıyanet eyliyeceklerdir.
