1. dünya savaşı sırasında rusların çobanlığını yaptığı milletin (bkz: ermeniler) sistematik bir biçimde şehirdeki türk ve müslüman ahalinin nüfusunda ciddi bir kırım uyguladığı türk şehri, türkiye cumhuriyeti şehri.
van katliamına dair bakınız şu gibi bilgiler mevcut:
Anadolu'da karların erimeğe başlaması ile birlikte başlayan olaylar gün geçtikçe Ermenilerin lehine ve Türklerin aleyhine gelişmeye başladı. 8 Mayıs günü, Van şehrinin merkezinde Ermenilerin bir Türk mahallesine hücum ederek birçok evi yaktıkları bildirildi.
Bütün olarak dış güçlerce silahlandırılmış ve donatılmış Ermeni Halkı, ele geçirdikleri her sokak ve her mahallede korkunç kıyımlar yapmaya başladılar. işte gelişen bu durum üzerine Van Valisi Cevdet Bey; halkın başka yerlere göçmesine ve Van'ın yavaş yavaş terk edilmesine karar verdi.
Bu çekilme Türkler için inanılmaz zor şartlar altında yapılmaya başlandı. Göç sırasında erkeklerinin çoğu, uygulanan bölgesel seferberlik nedeni ile cephede Ruslarla savaşan Ordu'ya katıldığı için, yetersiz kuvvetlerle savunulmaya çalışılan Türk Halkı, yollarda Ermenilerce soykırıma ve akıl almaz işkencelere maruz bırakıldılar. Böylece bölgede 15-20 gün içindeki ikinci Tehcir (Zorunlu Göç) olayı Ermenilere değil fakat yine Türk ve Müslümanlara karşı bu sefer Ruslar tarafından değil ama Türkler tarafından uygulandı. Nedense Ermeni taraftarı yazarların hemen hemen tümüne yakın bir kısmı bu olaya temas etmedikleri gibi, olayı tamamen ters yüz ederek Van'da Türklerin Ermenilere kıyım uyguladıklarını, hatta rakam olarak 60.000 Ermeninin öldürüldüğünü beyan etmiş ve Ermenilerin Türklerin zulmüne karşı kahramanca direndikleri ve Türkleri ağır bir yenilgiye uğrattıkları yolunda taraflı yayınlar yapmışlardır.(1)
...
Tebriz'de 6 Mayıs 1915'te harekete geçen General Şarpantiye Komutasındaki Rus Suvari tümeni Van ve Adilcevaz üzerine harekete geçti. 12-16 Mayıs arasında Savuşbulak'a geldi. 18 Mayısta Başkale'ye yaklaştı, Türk birlikleri batı'ya doğru çekilmek zorunda kaldı. General Truhin komutasındaki birlikler Van'a girdiler. Türk birlikleri her tarafta çekilmeye başladılar. Türkler'in Van'ı boşalttıkları 14 Mayıs'tan iki gün sonra Ruslar şehre Ermenilerin büyük coşkusu ve şenliklerle girdiler. iyice cesaretlenen Ermeniler bölgede Türkleri imha etme kararıyla büyük bir imha harekâtı başlattılar.(2)
Türklerin, Van'ı boşaltması üzerine Van'da Ermeni dönemi başlamış, ele geçen Türkler akla gelebilecek en feci şekilde, bazı köy ve kasabalarda son ferde kadar yok edilmişlerdir. Van'ı baştanbaşa yakan Ermeniler bu şehri elde tuttukları bir iki yıl içinde, yüzlerce yıllık tahribat yaptılar.(3)
Bu gün dahi ne Türk, ne de Batı Dünyası, Van ili ve çevresindeki 509.707 Müslüman'dan sadece 1500 kadın ve çocuğun kaldığını bilmiyorlar. Van'ı ele geçiren Ermeniler bütün Türk mahallelerini yaktılar. Şehirde kalanları ve yollarda yakaladıkları kişilerin yaşlarına bakmadan toptan kitle halinde katlettiler. Bundan maksatları, Van'daki Türklerden bir iz bırakmamak ve bölgede sayısal üstünlük sağlamak istemeleriydi.
(1) Ermeni Komitelerinin Amal ve ..., s.263-281.
(2) E. Akçora, a.g.e., s.127.
(3) Hüseyin Çelik, Görenlerin Gözüyle Van'da Ermeni Mezalimi s.26
