(? - 1798) Onsekizinci yüzyılda Batı'da (Berlin'de) elçilik yapan aydın siyaset adamlarımızdan biri de Giritli Aziz Ali Efendi'dir. Fakat Aziz" Efendi sefaretnâmesiyle değil, "Muhayyelât" adlı hikâye kitabıyla ün yapmıştır.
Girit'in Kandiye kasabasında doğan Aziz Efendi, Girit Defterdarlığı tahmiscisi (kahvecisi) Mehmed Emin Efendi'nin oğludur. Babasından kalan büyük serveti kısa zamanda har vurup harman savurduktan sonra istanbul'a gelmiş, saray silâhşörleri arasına katılmıştır. Daha sonra Sakız Adası'nda ve Belgrad'da memuriyetlerde bulunhrıuş, 1798'de elçi olarak bulunduğu Berlin'de ölmüştür.
Hurûfî ve Bektaşî akidelerine meyli olan Aziz Efendi aynı zamanda bir tasavvuf şairidir. Fakat, yukarıda da söylediğimiz gibi onun büyük ve çok değerli eseri "Mtıhayyelâf'ı-dır. "Birinci Hayâl", "ikinci Hayâl", "Üçüncü Hayâl" adlarıyla üç bölümden oluşan hayalî hikâyeleri, eski Şark masallarıyla bugünkü hikâye arasında bir merhale, bir aşama sayılır. Biraz "Binbir Gece Masalları" andırmakla beraber, gerçek hayat hikâyeleri örneklerine de rastlanır.
Sade, zevkli bir üslûpla yazılan Muhayyelât istanbul'da birkaç defa basılmış, ingilizce'ye de tercüme edilmiştir.
Muhayyelât'in tamamı Ahmed Kabaklı tarafından çok güzel bir şekilde sadeleştirilmiş ve 1973'te Millî Eğitim Bakanlığı 1000 Temel Eser dizisinin 70. kitabı olarak yayınlanmıştır.
Muhayyelât'dan:
"...Çünki kadın uşakdan dahî ruhsat aldı. iptida Şam'da mevcut cariyelerin cümlesini esirci karılar marifetiyle getürüb seyr etdi. Ba'dehu bir köhne ferace giyüb tebdilü's-sure iki câriye ile mahallât-i Şam'ı bi-nefsihâ tecessüse çıkdı..." *
