islamiyet tanrı, insan, ilahiyat, tasavvuf üzerine birçok filozoflar ve mutasavvuflar yetiştirmiştir. bunlardan en büyüklerinden birisi de kuşkusuz mevlana'dır.
mevlana hazretleri islamı, hoşgörüyle, güzel ahlakla, insan sevgisi ile yoğurmuş insandan tanrıya giden bir yol belirlemiş ve insanı merkez kabul etmiştir. bunun nedenlerinden en önemlisi mevlana'nın türk ya da arap kökenli olmaması afgan kökenli olmasından kaynaklanmaktadır.
çünkü mevlana hazretleri islamı türkler gibi araplardan öğrenmemiştir. birçok medeniyete ve inanca ev sahipliği yapmış orta asya kültürleri ve dinlerinde bir hoşgörü ve sevgi hakimiyeti mevcuttur. bunlardan başlıcaları bir din olmalarının yanı sıra ziyadesiyle bir kültür olmuş budizm, hinduizm ve şamanizmdir.
mevlana hazretleri işte bu ardında yüz yıllarca birikimin getirmiş olduğu bu bilgi ve akımları islamla sentezlemiş ve arap kültüründen farklı olarak bir bakış açısı getirmiştir.
islam'da özellikle sami kültürünün birçok etkisi ve izi barınmaktadır. çünkü insanlar dinlerini değiştirebilirler, ırkları ve dilleri değişebilir ama kültürlerini değiştiremez dünya ne kadar hızlı değişirse değişsin illaki bu kültür yeni gelenin bir tarafına bir şekilde ulanır. bu sebepledir ki birçoğunun islamla bağdaştırdığı halbuki islamda yeri bulunmayan şeriat kisvesi altındaki birçok uygulama islamın bir ürünü değil hammurabi kanunlarıdır. islamda kimilerinin asıl islam kimilerinin ise hurafe ve dogma kabul ettiği birçok görüş ve uygulamalar için bu kültürle ilgili durum geçerlidir.
