dinler ilk önce burjuvaziye karşı gelişmiştir,lakin daha sonra dünya da gelişen bütün din haraketleri ya burjuvazi ile uzlaşmak zorunda kalmıştır yada burjuvazi nin esiri olmuştur.
bunun temel nedeni burjuvazi nin din ile kitleleri nasıl yöneticeğini keşif etmesi ve dolasıya bu yeni gelişen devrimci haraketlere sahip olma içgüdüsür.
burjuvazi ilk önce avrupa da din ile çatıştı çünkü o dönem için din burjuvazi ye göre daha sağdaydı ama iktidarı ele geçirdikten sonra din ile çatışmanın sermaye döngüsüne hiç birşey katmaycağını anladığı gibi dini haraketleri dışlamak kitlerin afyonu olan,onları yöneten ve çoğu zaman uyutan bir inanış biçimini dışlamaktı.
sermaye nin böyle bir hata yapmasının olanağı yoktur,fransız ihtilalinde gelişen köylü ile burjuvazi nin el ele vermesi,tamamiyle kralın haklarını sınırlamak,ekonomik alanlar açmak ve kralın arkasında olan klise nin gücünü zayıflatmaktır.
örneğin: hz muhammed ilk önce arap oligarşisiyle mücadale edip,savaşlar yapmıştır ama bir güç haline geldikten sonra arap oligarşisiyle anlaşmak zorunda kalmıştır.
hepimiz bilmekteyiz ki hz muhammed öldükten sonra ilk ihanet eden yine arap oligarşisidir.
yüz yıllarca kuran'a istedikleri hüküm sürmüş hatta buna direnenlerden yer yer acımasız bir şekilde intikamını almıştır.
sonuç olarak marks bu bağlamda haklıdır dinin çıkışı hangi nitelikte olursa olsun "kitlelerin afyonu"olmaktan öteye gitmemiştir.
