türkiye'nin çok partili yaşama geçmesi kolay olmadı. bununla ilgili üç deneme; sırasıyla 1924, 1930 ve 1946'da yapıldı. üçüncü deneme, yani demokrat parti'nin kuruluşu ile türkiye'de tek partili yaşam, bir daha geri gelmemek üzere tarihe karıştı.
1946'da kurulan dp'nin birçok kadrosu, aslında 1930'da kurulan serbest cumhuriyet fırkası'nın (scf) içindeydi. scp, 1929 ekonomik krizinden sonra cumhurbaşkanı mustafa kemal'in istek ve onayıyla kurulmuş, partinin başına da eski başbakan, sofya büyükelçisi ve mustafa kemal'in yakın dostu ali fethi bey getirilmişti. ne var ki, scf'nin bir süre sonra kontrolden çıkması, pek çok rejim karşıtının bu partiye akması ve en sonunda olaylı izmir mitingi, partinin kuruluşuna zemin hazırlamıştı. olaylı izmir mitinginde ali fethi bey'i karşılayanların içinde aydın il başkanı adnan bey de vardı. adnan bey, scf kapatıldıktan sonra tek parti konumuna geri dönen chp'ye katılacak, bir sohbet esnasında kendisini çok beğenen mustafa kemal'in isteğiyle 1933 seçimlerinde chp aydın milletvekili olarak meclise girecekti.
1938 yılında mustafa kemal atatürk'ün ölümü ve hemen ardından patlayan ikinci dünya savaşı, türkiye için bir dönüm noktası oldu. türkiye savaşa girmemiş, ancak savaş türkiye'ye girmişti. savaştan kaynaklanan yokluklar, karaborsa ve derinleşen yoksulluk, tek parti iktidarına yönelik tepkileri kamçılıyordu. basın, her ne kadar cumhurbaşkanı ismet inönü'yü parlatma ve bu yolla otorite sağlama çabasına girse de bu çabalar ters tepiyor, halkın geniş kesimlerindeki hoşnutsuzluğu katmerliyordu. bu durum, atatürk'ün sağlığından itibaren inönü ile anlaşmazlık içinde olan celal bayar'ı da cesaretlendiriyordu. celal bayar, kendisi gibi düşünen milletvekili arkadaşlarıyla bir araya geliyor, bayar'ın evi, bir muhalefet merkezi halini alıyordu. chp içinde tam bir soğuk savaş egemendi.
bu soğuk savaş, 1945 yılına dek sürdü. 1945 yılında ikinci dünya savaşı bitmiş, almanya ve italya'nın başını çektiği mihver devletleri bloku yenilmişti. türkiye'de artık batı bloku'na yaklaşma düşüncesi egemendi. bunun için de en çıkar yol olarak çok partili yaşam düşünülüyordu. 1945 yılındaki köylüyü topraklandırma yasası ile başlayan tartışmalar, yasaya karşı çıkan ve hemen ardından parti içinde reform yapılması talebini içeren dörtlü takrir imzacısı vekillerin tasfiyesiyle sonuçlandı. dörtlü takrirde imzası bulunan vekillerden adnan menderes ve fuat köprülü, chp'den ihraç edilmiş, böylece celal bayar'a da gözdağı verilmişti. bir süre sonra refik koraltan ve celal bayar'ın da chp'den tasfiyesiyle birlikte artık yeni bir parti için bütün koşullar oluşmuştu. sonunda celal bayar başkanlığındaki dp, 7 ocak 1946'da cumhurbaşkanı ismet inönü'nün onayıyla kurulmuş oldu.
