2006 yılında Orhan Pamuk’un edebiyat alanında aldığı Nobel Ödülü Türkiye’nin kazandığı ilk Nobel ödülü oldu. Bunu Aziz Sancar’ın 2015 yılında Kimya dalında aldığı Nobel ödülü izledi. 2024 yılında da daron Acemoğlu ekonomi alanında Nobel’e değer görüldü.
Günümüzde ise sıvı metal teknolojisi alanında Atakan Peker, kalp ve diyabet konusundaki çalışmalarıyla Gökhan Hotamışlıgil, Alexander hastalığının tedavisine ilişkin Bahri Karaçay, mobil teknolojiler konusunda ilhan Akyıldız Nobel’e aday olması beklenen Türkler.
Peki Nobel’e aday gösterilen ilk Türk kimdi?
ilk girişim 1910 yılında karşımıza çıkar. Meclisi Mebusan Başkanı Ahmet Rıza Bey’in ittihat ve Terakki Cemiyeti’ni barış ödülüne aday gösterdiği Nobel arşivlerinde yer alır. Cumhuriyet ile birlikte bir Türk’ün Nobel alma düşüncesi gündeme gelir. Celal Nuri ileri, ikdam gazetesinde “Şairi Azam” Abdülhak Hamit Tarhan’ın aday olması için kamuoyu oluşturur. 11 Ocak 1933 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nde ise “Nobel mükafatı için Türkiye namzetleri” başlığı ile Ruşen Eşref’in ve Bursa Mebusu Müderris Refik Bey’in aday gösterildiği belirtilir. Sözü edilen Refik Bey salgınlarla mücadelede ve mikrobiyolojinin gelişmesinde önemli araştırmalar yapmış olan Ahmet Refik Güran’dır. Pasteur Enstitüsü’nde çalışan, istanbul’da Bakteri Enstitüsü’nün başına geçen Güran aynı zamanda Bakteriyolojihanei Baytari’de ilk Türk peptonunu üreten ve ilk verem aşısını uygulayan kişidir.
9 Ekim 1938 tarihli Son Posta gazetesinde bu kez Nobel Barış Ödülü’ne adaylık masaya yatırılır. Vâlâ Nureddin Tevfik Rüştü Aras’a, Ercüment Ekrem Talu ile Selahaddin Güngör de bu ödülün Atatürk’e verilmesi gerektiğini söyler.
1876’da Üsküdar’da doğan Kemal Cenap Berksoy, Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’yi bitiridikten sonra Fizyoloji’nin babası olarak görülen Şakir Selim Paşa’nın asistanı olur. 1909’da Paris’te Eugene Gley’in bilimsel çalışmalarına katılır. istanbul’da Tıbbıyei Şahane’de hayvanlar üzerinde fizyolojik deneyler yapar. Edindiği bilgileri kitaplaştırır. Berlin Patolojik Fizyoloji Enstitüsü’nde Adolf Bickel ve Kaiser Wilhelm Enstitüsü’nde Carl Neuberg ile birlikte yiyecek ve içeceklerin mayalanması üzerine araştırmalar yürütür. Bira mayasında “sakkarofosfataz” isimli yeni bir ferment keşfeder. Heinrich Boruttau’nun yanında EKG ve elektrofizyoloji öğrenir. 17 Ağustos 1921’de Tıbbiye’nin açılışında Türk kızlarının okuması gerektiğini dile getirir. 1923’te kızlarının Tıbbiyeye girmesini sağlar. 1933’te istanbul Üniversitesi Beşeri Fizyoloji Bölümü’nün başına getirilir. Farklı dillerde 33 makale, 15 kitap yayımlayan Berksoy Dr. Aime Mouchet ile “atriyal natriüretik faktör” isimli maddenin varlığını kanıtlar ve bu tıp dünyasında geniş yankı bulur. 5 Eylül 1932’de Dil Kurultayı’na katılarak Arapça sözcüklerin yerine Türkçe kelimeler bulur. “işlem”, “Göze”, “Yerçekimi”, “Süzülme”, “seçim”, “Kan Pıhtısı” Berksoy’un dilimize kazandırdığı sözcüklerdir.
Berksoy’un Nobel Adaylığı ise Türkiye’de pataloji bilimini kuran Hamdi Suat Aknar’ın önerisiyle olur. Karolinska Enstitüsü Aknar’a bir mektup göndererek “fizyoloji” ya da “tıp” alanında Nobel Ödülü için bir bilim insanını önermesini ister. Aknar tereddüt etmeden Berksoy’un ismini sunar. 1932’de 111 kişinin aday kabul edildiği Nobel Listesinde “fizyoloji veya tıp” alanında 97. Sırada endokrin sekresyonu konusundaki çalışmalarıyla Berksoy da yer alır.
Ödülü ise sinir sistemi üzerine araştırmalar yapan Lord Edgar Adrian ve Sir Charles Sherrington kazanır. Berksoy, Nobel alamasa da resmi olarak aday gösterilen ilk Türk olarak kayıtlara geçer.
1942’de ise Nobel komitesi bu kez Berksoy’dan aday önermesini ister. Berksoy da Alman bilim insanı Adolf Bickel’i önerir. 1942 yılında emekli olan Berksoy, 1944 yılında Yozgat milletvekili olarak Meclis’e girer. 1949 yılında ise yaşamını yitirir.
ATATÜRK VE NOBEL
1934’te Yunanistan Başbakanı Eleftherios Venizelos, Nobel komitesine yazdığı mektubunda Mustafa Kemal’i Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterir.
Nobel kaynaklarında, 24-1 sıra numarası ile kayıtlı olan Atatürk’ün adaylığı için ingilizce düşülen notta şöyle yazar: “Kemal kısa listedeydi ancak herhangi bir değerlendirme yazılmadı. Daha sonra eklenmesi gerekiyordu ama değerlendirme eklenmedi.” Anlaşılacağı üzere eksik bir belge söz konusudur. O yılki ödül ise silahsızlanma çağrısı yapan ingiliz işçi Partisi Kurucusu ve Dışişleri Bakanı Arthur Henderson’a verilir.
