Bu kitabın içeriği ibrahim Müteferrika’nın bir düşünce adamı olarak üzerinde durulmasını bugün de gerektirmekte.
Bu eserin içeriğinin “Avrupa’nın yeni askeri talim ve taktik usulleri hakkında bilgi veren bir kitap olduğu” anlatılır. Bu kitapta bir başka cephe daha var ki Türk düşünce tarihi için çok önem taşır.
Bu eserde, Türklerin batılılara karşı gerileme nedenleri araştırılmış. Batı uluslarının tarihleri, askeri örgütlenmeleri, savaş yöntemleri ve devlet yönetim şekilleri incelenmiş ve Türk devletinin yapısında meydana gelen çarpıklıkların nedenleri üzerinde durulmuş, son bölümde de iyileştirilme önerileri tartışılmıştır. Modern devletin; yeni, yani “dinden ve gelenekten gelmeyen yöntemlerle yönetildiği”, yani “demokrasi”nin, ilk kez ibrahim Müteferrika tarafından dile getirildiği görülüyor. Özellikle; askeri ve sivil örgütlerin birbirinden ayrılmamasından ve modern yöntemlerin uygulanmamasından dolayı yenilgilerin kaçınılmaz olduğunu vurgulamış.
Devlet idaresinde, ilim ve özellikle coğrafya üzerinde durması da ayrıca önemli.
Amerika’nın keşfinden, Avrupalıların diğer coğrafi keşif ve seyahatlerinden, islam dünyasını kuşatma halinde oluşlarından bahseder. Osmanlı Devleti’nin bu gelişmelerden bilgisiz kalmalarının zararlarına değinmiş. ViZYONU MÜTHiŞ.
Ve bu eserinde ilk kez “Nizâm-ı Cedit” tabiri de kullanılmış.
Gerilemenin 8 nedeni :
Osmanlı Devleti’nin gerileme nedenlerini de 8 maddede toplamış :
1. Kanunları uygulamamak,
2. Adaletsizlik,
3. Devlet işlerinin ehliyetsiz ellere düşmesi,
4. Bilim adamlarının fikirlerine tahammülsüzlük,
5. Modern askeri teknolojide bilgisizlik,
6. Orduda disiplinsizlik,
7. Devlet servetini kötüye kullanma ve rüşvet,
8. Dış dünyadan habersizlik.
Bu gün dahi, geçerliliklerini takdir etmemek mümkün değil.
Osmanlı’da reform hareketlerinin artık zorunlu olduğunu vurgulayan Müteferrika, batı yöntemlerini uygulayarak ilerleyen devletlere örnek olarak ta Rusya’yı ve I.Petro’nun reformlarını göstermiş. I.Petro, Rusya’nın Avrupa’ya açılmasını (özellikle denizcilik sektörüyle) sağlamıştır.
Bundan nerdeyse 300 yıl önce, Osmanlı’da modernleşme reformları yapılmadığı takdirde, bunun ileride ne kadar büyük tehlike yaratacağını haber vermiş.
Batılıların, Türklerin batı usullerini uygulayıp uygulamayacaklarını tartıştığını kaydettikten sonra, Türk ulusunun yetenekli olduğunu, bu itibarla gerekli reformlar yapıldığı takdirde Devletin daima yaşayacağına inandığını belirterek eserini bitiriyor.
O günden bugüne değişen bir şey olmamış. Avrupa hala Türkiye’yi tartışıyor!!
Acaba, büyük deha Atatürk’ün okuduğu kitaplar arasında ibrahim Müteferrika’nın bu eseri de var mıdır? Olduğunu düşünüyorum. Zira Atatürk Fransızca biliyordu ve bu eser “Traité de la Tactique ou methode artificalle pour ordonnance des troupes” adıyla 1769 yılında Fransa’da yayınlanmıştır ve Fransızca Orijinali Fransız Kraliyet Saray Kütüphanesi’nde ve kopyası da Kanada McGill niversity’de bulunmaktadır. Söz konusu dönemin gereği olarak bu eser hem Osmanlıca hem de Fransızca olarak yayınlanmış. Ne yazık ki bizim ülke çapındaki tüm kütüphanelerimizin taranmasına rağmen, ne Osmanlıca ne de Fransızca orijinal basımı ya da kopyaları bulunamamıştır. Osmanlıca basımının orijinalinin de Mısır’daki iskenderiye Kütüphanesinde bulunduğu öğrenilmiştir.
Günümüze baktığımızda
- Hala Avrupa Birliği’nin istediği reformların gerçekleşmemesi nedeniyle kabul edilmediğimiz ifade ediliyor.
- O günden bu güne, hâlâ, devleti yönetenler, devleti yönetme ehliyetine yeterince sahip değiller. O günden bugüne değişen hiçbir şey yok.
- O günden bu güne bir şeyler değişsin artık!
