marks' ın analizleri sonucu ulaştığı gerçekliktir ki onu bu analize iten şey hegel' in tam aksi tezidir. öznenin dışındaki maddi koşullar öznenin bilincini belirler. bu koşullardaki "maddi" salt "para" demek değildir, öznenin dışında etrafını saran tüm evrendir.
