şamanizm yada tenri inanışında ölüler yüksek ahşap kerevet üzerinde bırakılırdı ,sonra kalan kemikler doğada bir yere saklanırdı.
bu adet sibirya'dan kalmadır. toprak çok sert olduğundan kazılması çok zordu. kerevette yatan bedene töen yapılır,ceset doğaya teslim edilir. o yüzden asya'da ön-türk ve türklerin ölü kalıntıları çok azdır.
mö.3000 sonrası bu adetler devam etti, şaman ve tenri inancından başka inançlara yöneldiler. genelde ölüler gömülürdü. merkezi asya'da kalanlar hep kereviti tercih ettiler,yükseğe bırakıldı ölü bedenler.
gök türklerde budizm inancı döneminde yakma- ağaca bırakma,leşçilere yedirme popüler oldu ,zaten 600'lü yıllarda budist inançları böyleydi.biraz manyakça ölü töreni yapılırdı.
(gök türk için) 600-650 sonrası kurgun ve balbal başlı mezarlar kullanıldı ,çoğu hakan böyle gömüldü.
murat bardakçı'nın ötüken ve çevresinde ki kurgan ve diğer mezarlar hakkında yazısı var. bizaat şahit olmuş,çok bilgilendirici yazmış.
çadır kent tipi bir yaşamda ve konar-göçer toplumda mezar önemli değildir ,bir daha gelinmeyecek bir yere mezar yapmak ,mezarı korumak için çaba gereksizdir.
islamla birlikte her şey değişti.türk toplumunun en fazla %5'i belki de daha azı totemci-animalist-şaman -pagan kaldı.
hala şaman ve tenri inancı var ama bu seferde sahtekar kamlar ,şamanlar türedi ,aynı almancıları soyan imam tipliler misali.
bugün hala merkezi asya'da sibirya sınırlarında mezar kazmak hala zordur,çoğu zaman iş makinesi kullanılır.
