beynimiz, hafızasında tuttuğu dataları, bazı tetikleyicilerle birbirine bağlar. bu tetikleyiciler bir nesne, bir görüntü, bir ses ve bir koku olabilir. bir anıyı içeren bir hafıza hücresi, koku ile aktif hale gelebiliyor. bu tip hafızalara koku hafızası deniliyor. yani her şeyin kokusunu bilmek değil, o kokunun anahtarlık ettiği anıya erişim hızını ifade eder.
"bu günü daha önce yaşamıştım" hissi veren "dejavu" kavramı da bununla ilintili. bir anı bir koku ile hafızaya yazıldığında, o koku tekrar alındığında o anıyı hatırlatır. beynimiz de bilgisayar gibi, benzer data saklama algoritmaları kullanıyor, mesela içinde kırmızı peugeot 206 arabasının geçtiği anılarda, her anı için bir kırmızı peugeot 206 nesnesi saklamak yerine, bir adet kırmızı peugeot 206 nesnesi saklayıp her anıda o nesneyi kullanıyor, bu yüzden bir koku bir anıyı hatırlattığında, o anı içinde bazı nesneleri başka anılardan alıyor, bu nedenle insanda bir "bugünü daha önce yaşamıştım" hissi ortaya çıkıyor. bununla ilgili çok araştırma var, halen bilimsel olarak nokta konulabilmiş değil.
koku, moleküllerle burnumuzdaki çok özel alıcılar tarafından elektrik sinyali olarak beyne ulaşıyor ve o koku hissedilebiliyor. burnumuzdaki o reseptörler devredışı bırakıldığında, hiçbir koku alamadığımızda muhtemelen anı hatırlamakta zorlanırız.
