hemen hemen tamamının algı farklılıklarından kaynaklandığı yanılgılardır. muhafazakar kanat, atatürk'ün savaştaki rolünün abartıldığını savunup başka kumandanları yüceltir ve "milli ruh" yerine "din kardeşliği" teoremine sarılır. milliyetçi ve laik kanat mustafa kemal'i tekleştirerek, ali fuat'ı, kazım karabekir'i, refet paşa'yı ve diğer minimal unsurları bir kenara iter. mücadeleyi "ulus" temeline oturtur ve yobazlığa saldırır. bugünün geleneksel sosyalistleri, ulusalcı maoistleri gibi abiler de ağacı yontup yontup her şeyi bir kenara bırakırlar ve mücadeleyi bütünüyle "anti-emperyalist" bir zemine oturturlar. bu noktadaki en büyük dayanakları da savaş boyunca sovyetlerle kurulan ilişkilerdir.
gelgelelim gerçeklik tek değildir. yani kurtuluş savaşı hem bunların hiçbiridir, hem de hepsidir. yani kurtuluş savaşı ne bütünüyle bir "ulusal mücadele"dir, ne de tamamen bir "gazâ"dır. eger yalnızca bunlardan birisi olsaydı, mustafa kemal nutuk'u, kazım karabekir istiklal savaşı hatıralarını, miralay arif ve daha nicesi o döneme haiz birbirinden çoğu yerde ayrılan "gerçeklikler" anlatmazlardı. bu anılar, her biri farklı algılarla yazılmış, kendini temize çıkaran ve karşındakini eleştiren metinlerdir. hepsinde yanılgılar, yanlışlıklar ve "saptırmalar" olduğu kadar, su götürmez gerçekler de vardır. yani ne ulusal mücadele kazım paşa'nın iddia ettiği gibi ancak kendi çabasıyla başarıya ulaşmıştır; ne de mustafa kemal'in iddia ettiği gibi rauf bey, ali fuat ve kazım paşa "alçak"tır. tarih, tek bir gerçekliğe dayanamayacak kadar zengin ve çelişkilerle doludur. önemli olan da zaten tek bir gerçekliği kabul etmek değil, farklılıkları bir araya getirip anlamlandırabilmektir dostlar.
