askerde iken bir abi sağolsun sefiller, bir idam mahkumunun son günü adlı iki eserini okuduğum fransız yazar. kendisi aslında bu iki eserinde suçluların suç işlemesinde toplumun ve sistemin suçu olduğunu, suçluyu idam etmenin hiçbir işe yaramadığını, suçlu insanlar ne kadar suç işlemiş olsalar bile bir gün iyi bir insan olup topluma faydalı işler yapabileceğini satır aralarında bizlere fısıldamakta. mesela yıllarca kürek mahkumu olan jean valjean adlı serseri günü gelince hayırsever bir fabrikatör ve belediye başkanı oluyor. başta kendisine yardım eden din adamını soyuyor ve küçük bir çocuğun parasını çalıyor ama daha sonra insanların elinden tutan, cosette adlı yetim ve öksüz küçük kızın manevi babasına dönüşüyor. kısacası kötülük yapan suçluların bile bir gün iyi birer insan olabileceğini, onların da duyguları ve yaşantılarının olduğunu söylüyor. bununla birlikte karl marx'ın damadı olan paul lafargue, "tembellik hakkı" adlı eserinde kendisine oldukça giydirmekte. victor hugo'nun görüşlerini samimi bulmuyor anlayacağınız.
