100bin tane hadisi onun ravileriyle yani o hadisi rivayet eden kimselerle beraber ezbere bilen kişi. normal "hâfız" da denir. inanılmaz bir hafıza gerektiren durumdur.
düşünün,
falanca bin falancaya falanca bin falanca nakletti, ona da falanca bin falanca ona da falanca bin falanca ona da falanca bin falanca ona ise falanca bin falanca ona da falanca bin falanca nakletmiştir, o demiş ki, bana falanca bin falanca dedi, o dedi ki, resulullah şöyle buyurmuştur: ve hadis.
ve bundan 100bin tane bilmeniz gerek.
bir de 100bin hadisi ravileriyle birlikte bilmekle de bitmiyor bu işler. düşünün. burdaki bilgilerin kaynağı tdv islam ansiklopedisidir:
bazı kaynaklara göre hadis hafızında hadisleri bilmekten başka şu şeyler de bulunmalı:
1. bu kişi hadis öğrenmek amacıyla yaptığı seyahatlerle tanınmalıdır,
2. kitaplardan değil bizzat muhaddislerin ağzından hadis öğrenmelidir,
3. ravilerin tabakalarını, mertebelerini, cerh ve ta'dil durumlarını iyice bilmelidir,
4. sağlam hadis ve sakat hadisi birbirinden ayırabilmelidir,
5. bu konularda bildikleri bilmediklerinden fazla olmalıdır,
6. çokça hadisi ezberlemelidir,
7. ravilerin şeyhlerini, hatta şeyhlerinin şeyhlerini çok iyi bir şekilde bilmelidir,
8. bu kimse hadisleri, hadis senedlerini falan tahlil edebilecek kadar zeki ve yetenekli olmalıdır.
hadis hafızı kaç hadis bilmelidir?
ilk devirde 1000den daha az hadisi ezbere bilen bazı muhaddislere de hadis hafızı denmiştir. hakim-en nisaburi'ye göre bir kimse hadis hafızı olabilmek için 500.000 hadisi ezbere bilmelidir. fakat son devir bazı alimlerine göre senedleriyle birlikte 100.000 hadisi ezbere bilene de hafız denir.
peki günümüzde hadis hafızı var mı?
bilinen kadarıyla yok.
peki islam tarihi boyunca hadis hafızları oldu mu?
oldu ama çok da olmadı.
şu bilgileri de fikir atlası sitesinden aldım:
1. hz. ebu hureyre - ünlü sahabe. tekrarlarıyla birlikte 5374 hadisi ezbere biliyordu. 5374 hadis ezbere bilse de hz. ebu hureyre de hadis hâfızı olarak kabul edilir.
emevi halifesinin katibi anlatır ki, emevi halifesi hz. ebu hureyreyi hadis rivayet etmesi için çağırtmış. emevi halifesinin katibini de gizli bir şekilde kürsünün arkasına oturtmuş ve hz. ebu hureyrenin rivayet ettiği hadisleri yazdırtmış. 1 sene sonra halife mervan hz. ebu hureyreyi tekrar çağırtıp hadisleri rivayet etmesini istemiş. kâtibini de bir değişiklik olup olmadığını kontrol etmesi için görevlendirmiş. hz. ebu hureyre aynı hadisleri ikinci defa rivayet etti ve bir kelimeyi bile diğeriyle değiştirmedi.
2. zührî - tabiindendir. hadisleri ilk kez emevi halifesi hz. ömer bin abdülazizin emri ile kendisi derlemiştir. hadis hafızıdır.
emevî halifesi hişam zührîden çocuklarının bazısına hadis yazdırtmasını istemiş, bir kâtip de zührînin yazdırttığı 400 hadisi yazmıştı. halife, bir ay kadar sonra hadislerin yazılı olduğu defterin kaybolduğunu söyleyerek zührîden o hadisleri tekrar yazdırtmasını istemiş. zührî o hadisleri tekrar rivayet etti, kâtip de yazdı. sonra hişam o nüshayı ilk nüsha ile karşılaştırdı. zührî bir kelime bile atlamamıştı.
3. katade bin diâme - tabiindendir. hadis hafızı olarak kabul edilir. şöyle söyler: "kulaklarım ne duyduysa muhakkak hafızam onu ezbere almıştır."
4. süfyan es-sevrî - tebeut-tabiindendir. ayrıca günümüze kadar varlığını koruyamamış sevrî mezhebinin kurucusudur. hadis hafızıdır. şöyle söyler: "kulağıma ulaşıp da ezberlemediğim hiçbir şey olmadı. hatta şuna uğruyorum, kulağıma bir şey çalınır da ezberlerim korkusuyla kulaklarımı tıkıyorum."
5. ebu zür'a er-râzî - hadis hafızı. ahmed bin hanbel onun hakkında şöyle söyler: "bu köprüyü ebu zür'a'dan daha büyük hafız geçmemiştir. altı yüz bin hadisi ezbere bilirdi." kendisi ise şöyle söylüyor: "evimde elli sene önce yazdığım ve yazdığım günden beri dönüp bir daha bakmadığım notlar vardır. and olsun ki onların hangi kitapta, hangi sayfada, sayfanın hangi yüzünde, hangi satırda olduğunu biliyorum. kulağıma hangi bilgi gelmişse muhakkak hafızam onu kayda geçirmiştir. bağdat çarşısında yürürken odalardan şarkı söyleyen halayıkların seslerini işitir, istemeden söylediklerini ezberlerim diye parmaklarımda kulaklarımı tıkardım."
6. şa'bî - tabiindendir. hadis hafızıdır. şöyle söyler: "bu günüme kadar kara mürekkeple beyaz kâğıda bir şey yazmış değilim. birisi bana bir hadis rivayet ettiğinde onu muhakkak ezberlemişimdir ve asla tekrar etmesini istememişimdir. ilimden unuttuğum kadarını birisi ezberleseydi muhakkak âlim olurdu."
7. ishak bin rahûyeh - hadis hafızıdır. buharinin hocasıdır. şöyle söyler: "yüz bin hadisin yerini sanki gözlerimin önündeymiş gibi biliyorum. onlardan sahih olan yetmiş binini de ezber biliyorum. ayrıca dört bin de müzevver hadis ezberimdedir."
8. ahmed bin hanbel - hadis hafızıdır. ayrıca hanbeli mezhebinin kurucusudur. ebu zür'a şöyle söyler: "ahmed bin hanbel bir milyon rivayet ezber bilir". "nerden biliyorsun?" diye sorulunca, "onunla müzakere yaptım, ana konularla ilgili her baptan sorular sordum. hangi baptan sorsam sel gibi akıyordu" dedi. oğlu abdullah'ın anlattığına göre imam ahmed şöyle söylemiş: "vekî'in musannef'inden hangi kitabı (bölümü) istersen al, ister bir metin oku sana isnadını söyleyeyim, ister bir isnad getir sana metnini haber vereyim." fakat şuna da dikkat edin: hadis başkadır rivayet başka.
9. ebu bekr el-esrem - hadis hafızı. kendisi de bir hadis hafızı olan yahya bin ma'în, ebu bekr el-esrem'in hafızasına hayret ederek şöyle söylerdi: "esrem'in anne babasından biri cinnî (olmalı)."
10. ebu'l-abbas bin ukde - hadis hafızı. kendisi de bir hadis hafızı olan dârekutnî, kufe ehlinin hıfzda sahabe olan abdullah bin mes'ud'dan sonra ebu'l-abbas bin ukde'den daha ileri kimse görmedikleri konusunda müttefik olduklarını söyler. ayrıca şunu da belirteyim ki, ebu'l-abbas bin ukde şiidir. zeydiyye fırkasındandır. fakat zehebî, ebu'l-abbas bin ukde'nin aşırı şiîlerden olmadığını kaydeder. kendisi şöyle anlatmaktadır: "(büyük hadis hafızı) berdîcî kufe'ye geldi. hıfzda benden üstün olduğunu iddia etti. dedim ki: uzatma! şurada bir sahaf dükkânına girelim. teraziyi koyalım. dilediğin kadar kitap tart. sonra bunlar bize okunsun, akabinde biz de ezbere okuyalım! bunun üzerine apıştı kaldı, bir şey diyemedi."
11. ebu bekr el-ci'âbî - hadis hâfızı. 400.000 hadisi kusursuz şekilde, 600.000 hadisi de başkalarıyla müzakere yapabilecek seviyede biliyordu. şöyle söyler: "rakka'ya girdim. orada iki sandık kitabım vardı. yanımda hizmet eden çocuğu kitaplarımı emanet bıraktığım adama gönderdim. çocuk biraz sonra üzüntülü bir şekilde geri geldi ve "kitaplar kaybolmuş!" dedi. dedim ki: "evladım üzülme! o sandıklarda iki yüz bin hadis vardı. ama onlardan bir tanesinin ne isnadı, ne de metni benim için sıkıntı teşkil eder!"
12. ebu davud et-tayâlisî - hadis hafızı ayrıca el-müsned isimli hadis kitabının yazarı, müsned türünün ilk örneği sayılmaktadır bu eser. "ilim dağı" olarak nitelenmiştir. ömer bin şebbe ebu davud et-tayâlisî'den kırk bin hadis yazdıklarını ama ebu davud et-tayâlisî'nin yazdırtırken elinde kitap olmadığını söyler.
13. abdurrahman bin mehdi - tebeut-tabiindendir. ünlü hadis hafızıdır. muhammed bin yahya şöyle der: "abdurrahman bin mehdi'nin yanında asla kitap görmedim. ondan ne dinlediysem hepsini ezberinden dinledim."
14. abdullah bin ebu davud - babası kütübi sitteden olan sünen ebu davud isimli hadis kitabının yazarı hadis hâfızı ebu davud'dur. kendisi de hadis hâfızıdır. abdullah bin ebî davud, babasının ve kendisinin orda doğduğu sicistan'a gitmişti. bunu duyan ehl-i hadis de onun etrafında toplanıp abdullah'tan hadis rivayet etmesini istediler. abdullah "yanımda kitap yok" diyerek itiraz etti. ordakiler: "ebu davud'un oğlu, bir de kitap ha!" diye tepki gösterdiler. abdullah şöyle der: "beni galeyana getirdiler. ben de ezberimden otuz bin hadis rivayet ettim. aradan bir müddet geçtikten sonra bağdat'a dönünce (sicistan'da başımdan geçenleri duyan ve bu durumu kıskanan bazı) bağdatlılar: "gitti, orada insanlarla oynadı, geldi!" dediler. bu sözlerin çıkardığı münakaşa üzerine, orada imla ettiğim hadislerden bir nüsha yazdırıp getirmesi için altı dinara bir ulak tutup sicistan'a gönderdiler. ulak gitti, bir nüsha yazdırarak bağdat'a getirdi ve nüsha bağdat'taki hafızların incelemesine sunuldu." abdullah şöyle devam ediyor: "imla ettiğim hadisler içinde altı hadiste hataya düştüğümü söylediler. bunlardan üç tanesi bana o şekilde rivayet edilmişti, dolayısıyla hata bana ait değildi. diğer üçünde ben hata etmiştim."
15. ebu nuaym el-fazl bin dükeyn - hâdis hafızı. ahmed bin mansur şöyle söyler: "ahmed bin hanbel ve yahya bin ma'în ile beraber ebu nuaym el-fazl bin dükeyn'den hadis dinlemek için yola çıktık. ibn ma'în ahmed'e "ebu nuaym'ı bir imtihandan geçirmek istiyorum" dedi. ahmed bin hanbel: "yapma, adam güvenilir biri" dedi. ibn ma'în: "çaresi yok, yapacağım." dedi. bir kağıt aldı. ebu nuaym'ın hadisinden otuz hadis yazdı. hadislerin içine her on hadisten sonra ebu nuaym'ın rivayet etmediği bir hadis ekledi. sonra ebu nuaym'ın yanına geldiler. ibn ma'în on hadis okudu. ebu nuaym dinliyordu. sonra (araya sıkıştırdığı) on birinci hadisi okudu. ebu nuaym: "o benim hadisim değil, üzerine çizgi çek!" dedi. ebu nuaym dinlemeye ibn ma'în okumaya devam etti. on hadis daha okuduktan sonra (araya sıkıştırdığı) ikinci hadisi okudu. ebu nuaym yine: "o benim hadisimden değil, üzerine bir çarpı at!" dedi. yine ibn ma'în okumaya ebu nuaym dinlemeye devam etti. bir on hadis daha okuduktan sonra ibn ma'în (araya sıkıştırdığı) üçüncü hadisi de okuyunca ebu nuaym'ın rengi değişti, gözleri döndü. ibn ma'în'in üstüne yürüdü. ahmed ibn hanbel'in kolunu tutarak: "bu böyle bir şey yapmayacak kadar takva sahibidir" dedi. beni kastederek: "bu da böyle bir şey yapmaya yeltenemez. bu senin işindir ey mücrim!" dedi ve bir tekmeyle ibn ma'în'i kürsüden aşağıya yuvarladı. bunun üzerine ibn ma'în: (böyle güvenilir, dikkatli biri olduğunu gördükten sonra) allah'a yemin ederim ki onun tekmesi bana yaptığım şu yolculuktan daha sevimli!" dedi.
16. buhari - en güvenilir hadis kitabı sahih-i buharinin yazarı, hadis hâfızı. 100.000'i sahih, 200.000'i zayıf olmak üzere 300.000 rivayet bilmektedir. "hafızların sultanı" olarak da bilinir. kendisi ile ilgili şu olay aktarılır: buhari, bağdat'a geldi. bunu duyan ehl-i hadis toplandılar, buhari'yi imtihan etmek istediler. yüz hadisi ele aldılar, metin ve isnadlarını birbirine karıştılar. bir isnadın metnini başka bir isnada, bir metnin isnadını başka bir metne ekleyip her birine 10 hadis düşecek şekilde 10 adama verdiler. buhari'den bir gün hadis rivayet etmesi için söz aldılar ve bu 10 adama buhari geldiği zaman bu hadisleri ona sormasını emrettiler. o gün geldiğinde bu kişiler mecliste hazır bulundu. aralarında horasan'dan, bağdat'tan gelenlerin bulunduğu bir grup da oradaydı. insanlar gelip toplanınca bu 10 adamdan birisi kalkıp buhari'ye (metin ve isnadları birbirine karıştırılmış) hadislerden bir hadis sordu. buhari: "böyle bir hadis bilmiyorum" dedi. adam teker teker diğer hadisleri de sorarak 10 hadisi bitirdi. buhari her defasında "bilmiyorum" diyordu. mecliste bulunan ilim sahipleri birbirlerine bakıp buhari için "meseleyi anladı" diyor, durumdan haberi olmayan bazı kimselerse buhari'yi hafıza zayıflığı ve acizlikle itham ediyorlardı. sonra o 10 adamdan biri daha kalktı. o da kendisine verilen hadislerden birini sordu. buhari "bilmiyorum" dedi. diğerini sordu. buhari tekrar "bilmiyorum" dedi. diğer hadisleri de teker teker okuyup 10 hadisi bitirdi. buhari hep "bilmiyorum" diyordu. böylece üç, dört, ta 10 adama kadar hep bir adam kalkıp kendisine verilen onar hadisi okudu, bitirdi. buhari her defasında sadece "bilmiyorum" diyordu. bu 10 kişi kendisine verilen hadisleri okuyup bitirdikten sonra buhari ilk okuyana dönüp "senin ilk okuduğun hadis şöyleydi, doğrusu şudur, ikinci hadisi şöyle okudun, doğrusu şudur, üçüncü hadisi, dördüncü hadisi..." diyerek 10 hadisin sırasıyla önce karıştırılmış halini, sonra da doğrusunu söyledi. her bir hadisin metnini ait olduğu isnada, her bir isnadı da ait olduğu metne koydu. diğer kişilere de aynı şeyi yaptı. bunun üzerine oradakiler buhari'nin hıfzını itiraf edip üstünlüğünü kabul ettiler. bu olayı ibn hacer nakletmektedir.
17. ebu hatim er-razî - hadis hâfızı. şöyle anlatıyor: "ebu'l-velid et-tayâlisî'nin kapısının önünde durup, orada bekleşen hadisçilere: "sahih olmak şartıyla kim benim bilmediğim müsned bir hadis söylerse ona bir dirhem vereceğim!" dedim. oradakilerin içerisinde ebu zür'a da vardı. kastım şuydu: işitmediğim bir hadis, falanca kimsenin rivayetidir denilip bana bildirilecek, ben de dirhemi verip o hadisi dinlemiş olacaktım. yani bilmediğim hadisleri onlardan öğrenmek istiyordum. ama hiçbiri kalkıp bilmediğim bir şey getiremedi."
18. abdân - hadis hâfızı. yüz bin hadis ezber biliyordu.
20. ma'mer bin râşid - tabiindendir. hadis hâfızıdır. ilk hadis kitabı olan el-câmi'nin yazarıdır. şöyle söyler: "ben, şu'be, sevrî ve ibn cüreyc bir araya geldik. bir hoca geldi ve bize ezberinden dört bin hadis imla etti. daha sonra baktık, iki yerden başkasında hata etmemişti. o iki hata da ondan veya bizden kaynaklanmıyordu. bilakis üst tabakalardaki ravilere aitti. işte o adam talha bin amr idi."
21. yezid bin harun - hadis hâfızı. kendisine müstemlîsi olan harun'un, kendisinin hadislerinin içerisine kendisine ait olmayan başka hadisler karıştırmak istediği söylendiğinde, harun'un yanına girip kızgınlıkla şöyle demiştir: "ey harun! duyduğuma göre hadislerimin içerisine benim rivayetim olmayan hadisleri karıştırmak istiyormuşsun! elinden geleni ardına koyma! vazgeçecek olsan da allah fırsat vermesin! yirmi üç bin hadisi ezbere biliyorum. onların hakkını veremeyeceksem allah beni yaşatmasın!"
daha yakın tarihten öncesine kadar bazı hadis hâfızlarının isimleri(kaynak: tdv islam ansiklopedisi)("v." vefat tarihi anlamındadır)
1. zeynüddin el-ırâki, v.1404
2. alâî, v.1359
3. takıyüddin es-sübkî, v.1355
4. yusuf bin abdurrahman el-mizzî, v.1341
5. takıyüddin ibn teymiyye, v.1328
6. abdülmü'min bin halef ed-dimyâtî, v.1306
7. takıyüddin ibn dakikul'îd, v.1302
8. münzirî, v.1258
9. ebü'l-hasan ali bin mufaddal, v.1214
10. cemmâîlî, v.1203
11. ebu musa el-medînî, v.1185
12. ebü'l-kasım ibn asâkir, v.1176
13. kıvâmüssünne et-teymî, v.1141
14. ibnü'l-kayserânî, v.1113
15. muhammed bin fütuh el-humeydî, v.1095
16. ibn mâkulâ, v.1082'den sonra
17. hatîb el-bağdâdî, v.1071
18. ebu nuaym el-isfahânî, v.1038
19. hâkim en-nîsâburî, v.1014
20. ebu abdullah ibn mende, v.1005
21. dârekutnî, v.995
22. ebu ishak ibrahim bin hamza el-isfahânî, vefat tarihini bulamadım
23. ibnü'l-ciâbî, v.966
24. ebu ali en-nîsâburî, v.960
25. ibn ukde, v.944
26. ibn huzeyme, v.924
27. ahmed bin yahyâ et-tüsterî, v.922
28. nesâî, v.915
29. ebu davud es-sicistânî, v.889
30. ebu zür'a er-râzî, v.878
31. buhârî, v.870
32. ahmed bin hanbel, v.855
33. ishak bin râhuye, v.853
34. ebu bekir bin ebu şeybe, v.849
35. ali bin medînî, v.848-49
36. yahya bin maîn, v.848
37. yahyâ bin saîd el-kattân, v.813
38. vekî' bin cerrâh, v.812
39. mâlik bin enes, v.795
40. süfyân es-sevrî, v.778
41. eyyub es-sahtiyânî, v.749
42. ibn şihâb ez-zührî, v.742
43. saîd bin müseyyeb, v.713
44. hz. ebu hüreyre, v.678
burda tüm hadis hâfızlarının ismi değil, bir kısmının ismi yer almaktadır.
