Belirtmezsek çatlarız. Tamam bu yaptığımız bir miktar kibir ama şimdi çok haklıyız be... düğünde, cenazede, bayramda, kalabalık her ortamda o muhteşem saygı kültürünü görmek mükemmel bir şey. O kültürle büyümek de güzel bir şey. 3 yaşındaki çocuk da aynı saygı içinde 90 yaşındaki amca da. Kirpiğini incitmekten korkma zarafeti diye bir şey var.
Unutmadan şunu da ekleyeyim;
ÇERKESLERDE YAZILI OLMAYAN 99 KURAL (Xabze)
1- Bir çerkesin asaleti kanında değil, ruhunda ve kültüründedir.
2- Dik ve düzgün yürümek temel kuraldır.
3- Yüksek sesle konuşmak büyük görgüsüzlüktür.
4- Beden dili ve ses tonunu doğru kullanmak genç yaşta öğretilir.
5- Kadın, eşinin hep solunda yürür.
6- Büyük küçüğüne, küçük büyüğüne doğrudan ve doğru adıyla hitap eder.
7- Hitaplarda muhatabın önemsendiği hissettirilir.
8- Mekanlara dışarıdan büyük ya da küçük girdiğinde kalkmak saygı ritüelidir.
9- Biri mekândan ayrılırken diğerlerinin ayağa kalkması büyük görgüdür.
10- Söylenmek istenen alçak gönüllülükle, kibirlenmeden söylenir.
11- Başkalarına gösterilen saygı ve nezaket resmiyet içinde eşlere de gösterilir.
12- Kadın eşi dışındaki erkeklerin her zaman sağında yürür.
13- iki erkek bir kadınla yürürse kadın ortada olur.
14- Yürüyüş haline iki kişiden yaşlı olan sağda genç olan solda yürür.
15- Genç erkek yaşlı erkeğin her zaman yarım adım gerisinde yürür.
16- Üç erkek birlikte yürürse yaşlı ortada, orta yaşlı solda genç sağdadır
17- Baba çocuklarıyla yürüyorsa, kız çocuklar sağında erkek çocuklar solundadır.
18- Bir çerkesin kurduğu liderlik, ruh enerjisinde ve vücut dilini iyi kullanmasındadır.
19- Selam verme önceliği her zaman küçüktedir.
20- El sıkma, hal hatır sorma önceliği büyüğündür.
21- Geleneklerde öpüşme ve el öpme asla yoktur.
22- El sıkışılırken büyüklerden başlanır.
23- El kuvvetlice değil, içtenlikle yavaş sıkılır.
24- El sıkılırken kişinin gözlerinin içine sıcak şekilde bakılır ve sağ el uzatılır.
25- Tokalaşma sırasında göz teması kurmamak ve ciddiyetsizlik büyük görgüsüzlüktür.
26- Seyrek görüşülen dostlarla tokalaşırken sağ el bırakılmadan kalp kalbe bir kez getirilir.
27- Yaş farkı büyük olan iki kişi tokalaşırsa, küçük büyüğün sağ elini iki eliyle tutar.
28- Yaş farkı büyük olanla karşılaşıldığında tokalaşmadan önce hafifçe öne eğilmek şart.
29- Selamlaşmada kadın ve erkek akraba ya da çok yakın dost ise kucaklaşabilir.
30- Yaşlılar isterse küçüklerin alınlarının üst ortasından öpebilir.
31- Yaşlı bir kadın veya erkek oturan grubun önünden geçerse, oturanlar ayağa kalkar.
32- Her zaman selamı erkek verir, el uzatmayı kadın yapar.
33- Genel yerlerde oturan, selamı başı ile alır ve hafifçe kalkıyormuş gibi yapar.
34- Uzaktaki kişiye selam, sağ elin içi baş hizasına kadar kaldırılarak yapılır.
35- Mağrur olmadan hürmet ettirmek, zaaf göstermeden adil olmak esastır.
36- Teklifsizlik ve sabırsızlık büyük saygısızlıktır.
37- Şiddet göstermeden kumanda etmek çok önemlidir.
38- Büyük aile topluluğu ( Sülale-soy ) içinde her birey yakın akraba sayılır
39- Her sülalenin (soyun) kendine özgü bir arması vardır
40- Aynı sülale içinde evlilik bağı kurulamaz.
41- Aynı sülale içinde bir bireye yapılan saygısızlık sülaleye yapılmış sayılır.
42- Geleneklerde dilencilik yoktur, sürgünlerde bile bu tavırlarından ödün verilmemiştir.
43- Hiçbir şart altında kimseden bir şey talep edilmez.
44- Geniş ailede yaş olarak en büyük olan kadın veya erkek en büyük saygıyı görür.
45- Yaşı ne olursa olsun zekâsı, bilgisi, sosyal becerisi yüksek olan ailenin gizli lideridir.
46- Ailenin lider bazen evin çocuğu, hanımı veya bazen amca olabilir.
47- Aile sorunları çocukların yanında asla tartışılmaz,
48- Tartışmalar mutlaka sohbet havasında ve uygun zamanda yapılır
49- Bir ailede anne asla öne çıkmadan en önde olduğunu hissettirme becerisi gösterir.
50- Anne erkeğinin egemen imajını zedelemeden onu yöneltip yönlendirir.
51- Anne tutumlu, titiz düzenli ve görevlerini eksiksiz yapar
52- Anne kocasının akrabalarıyla iyi geçinir.
53- Çerkes kültüründe evin sahibi annedir buna ’Tıbısım’ denir .
54- Kadın evlendikten sonrada kendi soy ismini taşımaya devam eder.
55- Koca eşine soyunun adıyla hitap eder.
56- Gelin kocasının annesine guaşe yani prenses diye hitap eder.
57- Babanın eşine ve çocuklarına olan sevgisini dışarıda göstermesi görgüsüzlüktür.
58- Baba dışarıdan bakıldığında eşi ve çocuklarıyla ilişkilerinde resmi olmak zorundadır.
59- Çocuklar hantallaşmasın diye doyuncaya kadar yedirilmez.
60- Çocuklar dik ve düzgün yürümesi için sert ve düz yatakta yatırılır.
61- Çocuklar anne bağımlılığından kurtulunca 15-20 yaşına kadar eğitici ailelere verilir.
62- Eğitici aileler okuma yazma, saygı, iletişim, ata binmeyi, ve silah kullanmayı öğretir.
63- Bu aileler selamlaşma, yemek adabı komşuluk ilişkileri ve misafirlik adabını aşılar.
64- Çocuklara hak etmediği sürece her arzusunu yerine getirmez
65- Özgüvenin gelişmesi için mümkün olduğunca az eleştirilir.
66- Eğitici aile annesi, çocuğa her zaman bir prens gibi davranır
67- Eğitici aile çocuğa kişisel nitelikler kazandırdığı ölçüde toplumda saygı görür.
68- Çerkes kızları aile sorumluluklarını bilerek delikanlılarla arkadaşlık edebilir.
69- Kızlar kılık kıyafet konusunda herhangi bir taassubun etkisi altına girmezler.
70- Çerkes kadınlarının kendilerine özgü bir baş örtüsü modeli vardır.
71- Boyun bölgesi ile saçların önemli bölümü açıkta kalan bir modelde baş örtüsü takar.
72- Çerkes kızları, komşu evi kendi evi gibi kabul eder
73- Komşularına gelen misafire hizmet etmeyi onur sayar.
74- Gelen misafire "aç mısınız?" diye sorulmaz,yemek vakti beklenmeden sofra kurulur.
75- Misafirin kirli giysilerinin yıkanıp ütülenmesi evin hanımının görevidir.
76- Misafir yatacaksa sakız gibi perdeli bir odada kar gibi çarşaflı yatak hazırlanır.
77- Genç kız kendisine evlenme teklifi edeni reddedecekse onur kırmadan reddeder.
78- Evli kadınlar yaş farkı gözetilmeksizin statü olarak bekar kızlardan üstün tutulur.
79- Çerkes kızlarını bekarlıklarında babasının ve ağabeylerinin korumasına gerek yoktur.
80- Toplumda tek eşlilik esastır. Mirasta kadın erkek eşittir.
81- Çerkeslerde ölen kocanın ardından ağlamak ayıp sayılır.
82- Kadın eşini seçmekte özgürdür ve genç yaşta evlendirilemez.
83- Ahlaki ve kültürel değerlerle barışık her kız, özgürdür ve altın üzengili atlara binerler.
84- Yolculuklarda yemek yenecekse kadına hizmet ettirilmez, işleri erkekler yapar.
85- Savaşlarda şehit düşenlerin dul eşleri için köyün en iyi evleri zenginlerce bağışlanır.
86- Çerkes evleri, köylerde yeşillikler arasında beyaz renkli ve zariftir.
87- Evlerinde bahçe avlularından komşular birbirlerini görebilir.Yüksek duvarlar yoktur.
88- Sofraya büyükten önce oturulmaz büyükten önce kalkınmaz.
89- Candan önce onur gelir ve esaret asla kabul edilmez.
90- Hapishane kavramı yoktur. En büyük ceza çerkes toplumundan dışlanmaktır.
91- Çerkes müziklerinin ilham kaynağı atların nal sesleri ve kalp ritmidir.
92- Çerkesler öz kültürlerini islamiyetle özgün şekilde harmanlayarak araplaşmamıştır.
93- Kafkasya'da evlenecek gencin sınırı aşıp Ruslardan bir at çalıp getirmesi yiğitlik sayılır.
94- Puşkin çerkesleri ‘Tavır itibariyle demokrat,fakat kalpleri aristokrattır’ diye tanımlar.
95- Tolstoy: "Çerkesler, temiz denizlerde yaşayan deniz kestanesi gibidir. Gidip üzerine basmadıkça dikenleri ayağınıza batmaz."der.
96- Bir çerkes için ağızdan çıkan söz, namludan çıkan kurşun gibidir.
97- Çerkesler 300 yıl Ruslarla savaşmış ve nüfusunun % 75 kısmı kıyıma uğrayarak 1814-1964 yıllarında sürgüne uğramıştır.
98- Sürgün sırasında açlık, hastalık ve deniz kazaları yüzünden 400.000 kişi kaybedilmiştir.
99- Göç sırasında, Karadeniz'de yaşanan deniz kazaları yüzünden çerkesler çok uzun süre balık yememiştir.
