bu sözün ibni haldun'a isnat edilmesi dayanaksızdır. böyle bir sözü yok, yapıtları elimizde, demediğini kanıtlamak kolay. ibni haldun'un böyle bir sözüne rastlamadım, hatta ileri gidiyorum ibni haldun böyle diyemezdi. kader sözü böyle ulu orta kullanılmaz, müslüman bir ilim adamı böyle bir tabiri dünya görüşü nedeniyle kullanamazdı.
insanın yaşamını seçimleri belirler mi? elbette belirler. içinde olduğumuz coğrafyanın bizim eğilimlerimizi, seçimlerimizi belirlediğini söylemek marifet değil. ancak coğrafya bir kader değildir. insanın özgürlük olanakları coğrafyayı içinde bulunduğu tüm kayıtları ve zincirleri kırmasını sağlayabilir. dolayısıyla insanın amacı ve varlık nedeni onun özgürlüğüdür. bu özgürlük coğrafya falan dinlemez, hiçbir şey dinlemez. insan iradesinin coğrafyaya yenileceğini kabul edemeyiz.
