türkmen türkçesi daha doğru bir kullanımdır.
oğuz grubu içerisinde en doğuda yer alan koldur. en doğuda olmasından dolayı; kuzey ve doğu türkçesinden özellikler almıştır. uzun süre yazı dilini kullanamamaları birçok ağız oluşmasına neden olmuştur.
9 ünlüsü vardır. 9. ünlü: açık e'dir. a-e arası sestir.
yazıda gösterilmeyen 9 ünlüsü daha vardır. bunlar uzun ünlülerdir, konuşmada anlaşılır.
ünlü uzunluklarının oluşumu:
1- diftonglaşma:
uzun söylenen "i, ı, u, ü" sesi yarım ünlü olan "-y" ile diftonglaşır ve "-ıy, -iy, -uy, -üy" olur.
gece- giyce
dün- düyn
güç- güyç
süt- süyt
2- yönelme durum eki "-a, -e" ünlü ile biten kelimeye gelince uzun "a, e" olur.
çaga+y+a- cagaa (çocuğa)
gala+y+a- galaa (kaleye)
3- -da bulunma hal eki "-kı" ekini alınca hal ekinin ünşüsü uzar.
ev+da+ki- evdaaki
okul+da+ki- okuldaaki
zaman ekleri:
1- öğrenilen geçmiş zaman: "-ıpdır"
almışım- alıpdırın
2- görülen geçmiş zaman: "-dı"
okuyoruz- okap yörüs
geliyor- gelip yatır
3- şimdiki zaman: -yar, -ya
gidiyorum- baryarın
yardımcı fiille oluşanlar: oturmak, yörmek, durmak, yatmak fiilleri ile yapılır
alıyor- alıp yör
alıyor- alıp otır
4- gelecek zaman: -cak. şahıs eki üzerine gelmez.
geleceğim- men geljek
5- geniş zaman: -(a)r
alırım- aların
dilek kipleri:
1- gereklilik: şahıs eki kullanılmaz, kişi zamiri fiilin başına gelir
almalıyım- men almalı
vermeliyim- bermelidirin
2- şart kipi: -sa
alsam, alsan, alsa
3- emir kipi: her şahıs için ayrı ek vardır.
1. tekil: -
2. tekil: algın- alay
3. tekil: alsın
1. çoğul: -
2. çoğul: alın(nazal n)
3. çoğul: alsınlar
öğrenilen geçmiş zamanın rivayeti: almışmışım- alan ekenim
şimdiki zamanın rivayeti : alıyormuşum- alyarmışım
gelecek zamanın rivayeti: olmayacakmış- bolmacak ekeni, bulacakmış- tapcakmış
geniş zamanın rivayeti: alırmışım- alar ekenim
öğrenilen geçmiş zamanın hikayesi: söylemiştim- aydıpdım
şimdiki zamanın hikayesi: gidiyordum- baryardım
gelecek zamanın hikayesi: alacaktım- alcakdım
geniş zamanın hikayesi: derdim- diyerdim
geniş zamanın ve gereklilik kipinin olumsuzu: almayacağım- men alcak döl, almalısın- sen almalı döl (döl= değil)
şimdiki zamanın olumsuzu: almıyorum- alamok (ok= yok)
soru eki bitişik yazılır: geleremmi?
soruyorum- sorayan
ben dökeceğim- men guycak
ben gülmek istiyorum- men gülmekçi
ben okumak istiyorum- men okumakçı
