Azerbaycan, harf inkılabını daha önce yaptı. Sonra Sovyetler kiril alfabesini dayattı. Sovyet sonrası latin alfabesine tekrar geçtiler. Biz onları örnek aldık. Fakat onlar "açık e" ve "x" "q" gibi harfleri de kullandılar.
Osmanlıca diye bir dil yoktur. Arap alfabesi ile yazılan Türkçe vardır. Fakat arap alfabesi dilimize farsçadan geçen" p" sesi gibi sesleri karşılamıyordu. "o" ve "ö" gibi harfler de yok.
Osmanlı Devleti arap alfabesini standartlaştıramadı. Tanzimatta bir takım mesafe alındıysa da başarısız olundu. Sonra devletin aydınları arasında alfabe değişikliği mümkün olabilir mi diye tartışmalar yaşandı. Hatta bazı Osmanlı sultanlarının hatıratlarına bakıldığında alfabe değişikliğine sıcak baktıkları görülür. Zira Sultan II. Mahmut'tan sonra klasik Osmanlı padişahları artık yoktur. Avrupalı gibi giyinen, onlar kadar nişan ve madalya takan, divanda değil, masada oturan, opera ve batı müziği dinleyen padişahlar söz konusudur. isteyenler dolmabahçe sarayındaki piyanolara bakabilirler.
Bu batılılaşmanın bir tezahürüdür. Anlaşılmayan şey şu, Osmanlı Devleti yıkılmasaydı bile batılılaşmaya devam edilecekti. Bu kaçınılmazdı. Harf devrimi eninde sonunda yapılacaktı. Gidişat onu gösteriyordu.
Objektif açıdan ele alındığında harf inkılabının olumsuz etkilerinin olduğu bir gerçek. Zira kültürde kesinti oldu. Eski harflerin yeni alfabeye kazandırılması konusunda yeterli çalışmalar gerçekleştirilemedi. Lakin aynı kültürel kesinti, Türklerin müslüman olmasıyla Uygur alfabesini bırakıp Arap alfabesini kullanmasıyla da oldu.
Belirtelim ki alfabenin kolaylığı veya zorluğu okuma yazma oranı arasında doğrudan bir ilişki bulunmaz. Okuma yazma oranının yükselmesi okullaşmayla ilgilidir. Cumhuriyetin başarıp da Osmanlı'nın başaramadığı şey budur.
Peki diğer milletler nasıl ? Hiçbir Yunan, eski Yunanca okuyamaz. Çince bilseniz bile Göktürk dönemi kaynaklarını okuyamazsınız. Eski çince bilmeniz şart. istisna var mı elbette var: ibranice.
Gerçekleri konuşalım. Eskiye dönerseniz o zaman 90 yılı çöpe atarsınız. Hadi Azerbaycan'ı geç. Diğer Türki Cumhuriyetler çoktan kiril alfabesini bırakıp latin alfabesine geçti. Arap alfabesini değil, Göktürk alfabesini bile kullansanız onlarla nasıl bağlantı kuracaksınız ?
