sunulan listelerdeki isimlerin %99 oranında 800 - 1300 arasında yaşamış olmasının kuşu uyandırması gereken durum. söz konusu dönemde islam dünyası gerçekten dünyanın merkeziydi, bilimin altın çağlarıydı. kendisi hıristiyan olduktan sonra eski pagan geçmişinden utandığı için bizans, eski yunandan kalan bilimsel metinleri depolara kaldırmıştı. buradaki bilgilerin yeniden insanlığın ve bilimin hizmetine girmesini özellikle abbasiler dönemi sağladı. bağdat'ın kurulmasıyla hızlanan bu süreçte süryanilerin ve yahudilerin çevirmen olarak büyük katkısı oldu. türk, arapve farskökenli bilim adamlarının öncülüğünde gelişen süreç ilk üniversitelerin kurulmasını getirdi. farabi, ibni sina gibi biginlerin başı çekmesiyle matematik, tıp, fizik, astronomi ve güzel sanatlar alanlarında devasa gelişmeler oldu. üniversiteler ve dev çeviri orduları bu dönemin kaldıraçlarıydı. aristo bu dönemde yeniden keşfedildi, batı dünyası aristo'yu farabi'nin, ibni sina'nın şerhleriyle * tanıdı. ki islam ortaçağı aydınlanmanın en üst noktasındayken batı gerçek anlamda barbarlık ve doğmatizm aşamasındaydı. cadı avları, engizisyonlar yoluyla roma kendi koyu taassubunu sürdürmeye çalışıyordu.
bu aşama imam gazzali'nin ikinci döneminde kadar sürdü. gazzali, felsefeciler dediği farabi, ibni sina çizgisine büyük eleştiri yöneltti. felsefenin etkisinin islamı küfre götürdüğünü belirten gazzali, her şey kuran'da var, başka şeye ihtiyaç yoktur, dedi. * üniversitelerin çoğu bu dönemde kapandı, bir çoğunda dersler sadece kuran'ı yeniden anlamak üzerine değiştirildi.
islam dünyasının ilerlemesi bitmişti böylece. din otoritesi gazzali iken, dönemin selçuklu veziri nizamülmülk'ün katı yasaları artık egemen oldu.
buna başkaldıran 100 yıl sonra ibni rüşd idi. ancak onun da islam dünyasına etkisi az oldu. o daha çok hıristiyan alemini etkilemişti. onların reform ve rönesans dönemlerinin tetikleyicisi olan bu alimin kitaplarının üniversitede okutulmasını papalık yasakladı. buna rağmen okutan profesör rijsweik gibilerini ise hollanda 1400'lerde yaktı.
sonrasında bir iki küçük parlama dışında islam dünyasının bilim ve felsefedeki gerilemesi sürdü. o sırada osmanlılar islamı en büyük coğrafi genişliğe taşıdılar ama ana çizgi olarak imam gazzali'nin yolunda gittiler. belki de tek kuşkuyu ** belirtti ama o da sonra eski çizgide ilerledi.
