Önce, Ermeni diasporası ve bazı ülkeler tarafından Soykırım Günü kabul edilen 24 Nisan 1915 tarihi konusunda Ermeni meselesine aşina olmayanların düştükleri bir hataya, o günün ''tehcir tarihi'' zannedilmesi yanlışına işaret etmem gerekiyor.
24 Nisan 1915, o sene giderek artan Ermeni olaylarının önlenebilmesi için, Dahiliye Nazırı Talat Bey'in (iki sene sonrasının Talat Paşa'sı) bazı valiliklere ve mutasarrıflıklara telgrafla gönderdiği talimat gereği, bugün hâlâ tartışılan sert tedbirlerin alındığı tarihtir. Tehcirin dayanağı olan kanun ise o gün değil, aynı senenin 27 Mayıs'ında çıkartılmıştır.
24 Nisan tedbirlerinin sebebi, o tarihten beş ay önce dünya savaşına girmiş olan Osmanlı imparatorluğu'nun özellikle doğu vilayetlerinde önceden zaten varolan ve devam eden Ermeni ayaklanmasının daha da yayılması ve kanlı bir hal almış olmasıydı. Van, Ermeniler'in eline geçmiş ve isyan diğer vilayetlerde daha geniş şekilde hissedilir olmuştu. Müslüman halk katliama uğruyor, Ermeni komiteleri ayaklanmanın genişlemesi ve bağımsızlık için Rus ordusunun ilerlemesini bekliyordu.
Osmanlı hükümeti, isyana karşı 24 Nisan 1915 öncesinde de çeşitli tedbirler almış ama bu tedbirlerin bir faydası görülmemişti. iktidardaki ittihad ve Terakki Partisi'nin liderleri istanbul'daki Ermeni politikacılarla ve Ermeni Patrikhanesi'nin yetkilileri ardarda toplantılar yapıyor, isyana ve Müslüman halka karşı saldırılara nihayet verilmemesi halinde çok daha sert tedbirlerinin alınacağını ifade ediyorlardı fakat yapılan ihtarlar sonuç vermiyordu.
Tedbirlerin pek işe yaramaması ve isyanın yayılarak devam etmesi üzerine, Başkumandan Vekili ve Harbiye Nazırı Enver Paşa, hükümetten istenen neticeyi elde etmeye yarayacak başka tedbirlerin alınmasını istedi. 24 Nisan (Rumi takvimle 11 Nisan) talimatı, başkumandan vekilinin bu talebi üzerine Harbiye ve Dahiliye Nezaretleri arasında yapılan görüşmelerden sonra hazırlandı ve derhal uygulandı.
Vilayetlere ve mutasarrıflıklara gönderilen talimat uyarınca Ermeniler'in siyasi faaliyetleri durduruluyor, başta Hınçak ve Taşnak olmak üzere Ermeniler'e ait partilerle komitelerin büroları kapatılıyor, buradaki bütün evraka el konuyor, parti ve komite liderleri ile tehlikeli görülen Ermeniler tevkif edilerek bulundukları yerlerde kalmaları uygun görülmeyenler başka yerlere gönderilip askeri mahkemelere çıkartılıyorlardı.
Hükümet, birkaç cephede birden savaşan orduyu ve sivil halkı saldırılardan korumak maksadıyla daha sonra bir adım daha attı ve 27 Mayıs (Rumi takvimle 14 Mayıs) 1915 günü resmi adı '' Vakt-i seferde icraat-ı hükümete karşı gelenler için cihet-i askeriyece ittihaz olunacak tedabir hakkında kanun-ı muvakkat''ı, yani bugünün diliyle, ''Savaş sırasında hükümetin icraatına karşı gelenler için askeriye tarafından alınacak tedbirler hakkında geçici kanun''u çıkarttı. Meşhur tehcir kanunu işte bu idi, altında Başkumandan Vekili ve Harbiye Nazırı Enver Paşa ile Sadrazam Said Halim Paşa'nın imzaları vardı ve Sultan Mehmed Reşad tarafından tasdik edilmişti. Dört maddelik kanunun uygulama yetkisi Başkumandan Vekili ve Harbiye Nazırı'na, yani Enver Paşa'ya veriliyordu. 1915 tehciri bu kanunun çıkartılmasından sonra yapıldı.
》 Talat Paşa'nın Evrak-ı Metrukesi, sayfa: 20-21, Murat Bardakçı, Everest Yayınları.
