devletin dini olmaz. Devletin kullandığı araçlar olur. Döneme bağlı olarak bu araçlar değişebilir. devletin dine yaklaşımından dolayı ilerleme veya gerileme yorumları yapmak sığ bir düşüncedir. milyonlarca insanın öldürülmesiyle kurulan dinlere mesafeli devletler, ki bu da din eksenli bir eğilimdir, diğerlerine nazaran medeniyet bakımından ulaşılmayacak seviyelere çıkamadılar, yıkıldılar.
