ulu önder in demokrasi hakkında medeni bilgiler kitabında değindiği bazı kısımlar:
"iii. demokrasi (halkçılık). Demokrasi esasına müstenit hükümetlerde, hakimiyet, halka, halkın ekseriyetine aittir. Demokrasi prensibi, hakimiyetin millette olduğunu, başka yerde olamayacağını, iltizam eder (destekler). Bu suretle, demokrasi prensibi, siyasi kuvvetin, hakimiyetin, menşeine (kaynağına) ve meşruiyetine (meşruluğuna) temas etmektedir" (sayfa 46)
Demokrasi prensibi, hakimiyeti istimal eden (kullanan) vasıta ne olursa olsun, esas olarak, milletin hakimiyete sahip olmasını ve sahip kalmasını icap ettirir.
Bu noktayı, birkaç kelimeyle izah edelim:
a- Demokrasi, esas itibarıyla 'siyasi' mahiyettedir. (dipnot: atatürk en arkadaki sayfalarda kendi bitişik el yazısında siyasi kelimesinin altını çizmiş ben de belirgin olsun diye tırnak içine aldım (syf. 341) )
Demokrasi, bir içtimai (toplumsal) muavenet (yardım) veya bir iktisadi (ekonomik) teşkilat sistemi değildir. Demokrasi, maddi refah meselesi de değildir. Böyle bir nazariye (kuram), vatandaşların siyasi hürriyet ihtiyacını uyutmayı istihdaf eder (amaç edinir).
Bizim bildiğimiz demokrasi siyasidir, onun hedefi, milletin, idare edenler üzerindeki murakabesi (denetimi) sayesinde, siyasi hürriyeti temin etmektir.
b- Demokrasinin birinci hassasiyle (özelliğiyle) müşterek (ortak), esas itibarıyla ikinci bir hassası (özelliği) daha vardır. O da şudur: 'demokrasi fikridir'; Bir kafa meselesidir. Herhalde bir mide meselesi değildir. Hükümet prensibi de bir adalet muhabbetini ve ahlak fikrini icap ettirir. (dipnot 2: tırnak içine aldığım demokrasi fikridir kelimesi orjinal el yazısında altı çizili kelimedir, syf. 342)
Demokrasi, memleket aşkıdır, aynı zamanda babalık ve analıktır.
c- Demokrasi, esasında ferdidir; bu vasıf vatandaşın hâkimiyete, insan sıfatiyle iştirak etmesiyledir (katılmasıyladır).
d- En nihayet demokrasi müsavatperverdir (eşitlikçidir). Bu vasıf, demokrasinin, ferdi olması vasfının, zaruri (zorunlu) bir neticesidir. Şüphesiz bütün fertler, aynı siyasi hakları haiz olmalıdırlar (aynı siyasi haklara sahip olmalıdırlar).
Demokrasinin, bu ferdi ve müsavatperver vasıflarından, 'umumi ve müsavi' rey prensibi çıkar (genel ve eşit oy ilkesi çıkar). (dipnot 3: tırnak içindeki kısım orjinal el yazısında altı çizilmiştir, syf. 343) "
"başlık: vatandaşa karşı devletin vazifeleri (sayfa 69)
Malumdur ki, Türkiye Cumhuriyeti, demokrasi esasına müstenit (dayanan) bir devlettir. Demokrasi ise, esas itibariyle, 'siyasi' mahiyettedir; 'fikridir; ferdidir; müsavatperverdir'. (sayfa 71)
Demokrasinin bu esas noktalarına göre, vatandaşın siyasi hürriyet ve mesaisini (çalışmasını) temin etmek; vatandaşın ilmi, içtimai (toplumsal), sanat, ahlâk gibi fikri sahalarda inkişafını (gelişmesini) temin ile alakadar olmak ve vatandaşın, milli hakimiyete usulü dairesinde iştirak hakkını ve bütün vatandaşların aynı siyasi hakları haiz olmalarını temin eylemekten ibaret olan noktalar, devletin, vatandaşa karşı başlıca vazifelerinin hududunu (sınırını) gösteren işaretlerdir. (sayfa 71-72) "
