Şimdi Cumhuriyet'in ilk yıllarındaki bazı olayları tarihlerine göre sıralayalım:
1. izmit Kasrı görüşmeleri: 19 Ocak 1923
2. Cumhuriyetin ilanı: 29 Ekim 1923
3. Tevhid-i Tedrisat Kanunu: 3 Mart 1924
4. Hilafetin kaldırılmasına dair 431 sayılı kanun: 3 Mart 1924
5. 1924 Anayasası’nın kabulü: 20 Nisan 1924
6. Şeyh Sait isyanı’nın başlaması: 13 Şubat 1925
7. Şeyh Sait ve 47 asi arkadaşının idamı: 29 Haziran 1925.
Bu tarihlere göre Şeyh Sait isyanı'nı irdeleyebiliriz: Şeyh Sait isyanı ile ilgili davanın savcısı Ahmet Süreya Örgeevren'in "Şeyh Sait isyanı ve Şark istiklál Mahkemesi" (Temel Yayınları, 2002) adlı kitabında söz konusu dava sanıklarının ifadeleri ve itirafları yer alıyor. Şeyh Sait verdiği ifadelerde Kürtlerin özerkliğine kesinlikle değinmemekte, isyanın nedeni olarak şeriatı göstermektedir (s. 187-191).
Bir de Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile kapatılan medreseleri ayaklanma nedeni olarak göstermektedir (s. 193). "Maksadımız, Diyarbekir'e girdikten sonra birtakım adamları toplayıp, ulema ve erdemli insanları toplayıp hükûmetimizle görüşme yapacaktık. içkiyi yasaklayacak, medreseleri açacaktık. Vakit kalmadı" demektedir.
* * *
1921 Anayasası'nın 11. ve devamı maddeleriyle ilgili olarak yasa çıkartılması gerekmekteydi. Bu yasalar çıkartılmamıştır.
Şeyh Sait isyanı (13 Şubat 1924), 1924 Anayasası'nın çıkmasından (20 Nisan 1924) sonra olduğu için, 11 maddelik değişikliğin isyana tepkiyle bir ilişkisi bulunmamaktadır. Olsa olsa isyan değişikliğe tepki olabilir. Öyleyse değişikliğin nedeni şûralar (sovyetler) yönetimi mi?
Şeyh Sait isyanı'nın, Anayasa değişikliğiyle özerk Kürt yönetimi olasılığının ortadan kalmasından dolayı yapılmadığı dava dosyasından anlaşılmaktadır. Şeyh Sait'in ifadesine göre isyanın nedeni şeriat uygulanmasına son verilmesi ve medreselerin kapatılmasıdır.
-özdemir ince'nin bugün hürriyet'e yazdığı yazıdan alıntıdır.-
