Hınçak Komitesi 1887 yılında isviçre’nin Cenevre şehrinde Rusya Ermenileri tarafından kurulmuştur. Komite kurucuları Ermeni öğrenciler ile birlikte Avetis Nazarbekyan ve karısı Mariam Vardanyan’dı. Bu komite Marksist bir yapıya sahipti. Komitenin gayesi Doğu Anadolu’da müstakil bir Ermeni devleti kurmaktı. Bunun için Osmanlı topraklarında her türlü karışıklığı çıkarıp yabancı devletlerin dikkatini celbetmek istiyorlardı. Kurucularından hiçbirinin Osmanlı’ya ayak basmadığı bu komitenin 1891’de Londra’da yayınlanan programında komite misyonu şöyle ifade edilmiştir:
‘’… Bu teşekkül, umum Ermeniler’e uzak gayeye doğru yol açacak, idealin tahakkukuna yarayacak, sosyalizme, bütün beşeriyetin müracaat edeceği sisteme kendilerini ulaştıracaktır.’’
Komite programındaki ilk hedef Anadolu’daki Ermenilerin bağımsızlığını sağlamaktı ve takip edilecek yollar propaganda, kışkırtma, vergi vermeme, ıslahat isteme ve terör olarak belirlenmişti. Bu terörün hedefi hükümette görev alan Türk ve Ermenilerdi.
Hınçak’ın istanbul şubesini kurmak üzere Cenevre’den Tiflisli Şimavon, iran’dan S. Danielyan ve Trabzon’dan Rusyalı Rupen Hanazad gelmişlerdir. Bir süre sonra komite Merzifon, Amasya, Tokat, Yozgat, Arapkir ve Trabzon’da da teşkilat-lanmıştır.
Bu komite Kumkapı Nümayişi’nde, Sasun isyanı’nda, Babıâli gösterisinde ve Zeytun isyanı’nda yer almakla birlikte birçok cinayetin müsebbibi olmuştur. 1892-1893 yılları arası büyük isyanlar dışında, özellikle Kayseri, Merzifon ve Yozgat civa-rında yoğunlaşan, propaganda amaçlı yerel olaylar da düzenlemişlerdir.
kaynak:
Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, istanbul 1987.
Azmi Süslü, Ermeniler ve 1915 tehcir olayı, yüzüncü yıl üniv. yayını, ankara 1990.
Yusuf Halaçoğlu, Sürgünden Soykırıma Ermeni iddiaları, Babıali Kültür Yayınları, istanbul Ekim 2008.
