astronomi dilinde, çok büyük hacimli plazma küreden olusan enerji kaynağı olarak tanimlanir. günlük konuşma dilinde ise, gökyüzünde nokta şeklinde görünen cisim olarak bilinir.
yıldızların pek çogu sicakliği milyon derecelerle ifade edilen plazmalardir. yaydiklari bu yüksek ısılı enerjiyi içlerinde oluşan çekirdek füzyonundan alirlar. plazma yıldızlarin dişinda, beyaz cüceler ve notron yildizlari da vardir. bunlar yakitlari bittigi için plazmalari olmayan yıldız ölüleridir. iç sicakliklari hala varoldugu için işik yayabilmeleri nedeniyle onlar da yıldız olarak kabul edilirler.
dünyaya en yakin yıldız güneştir. sonraki yıldız bize 4,22 ışık yılı uzaklıkta bulunan proxima centuari'dir
hemem hemen bütün yıldızlar, galaksi tabir edilen dev yıldız kümeleri içinde yer alirlar. güneş sistemimizin de içinde yer aldigi galaksinin adi samanyolu'dur. samanyolu içerisinde 500 milyar civarinda yıldız vardir. uzayin gözlemlenebilen bölümündeki galaksilerin sayisi
ise 300 milyar olarak tahmin edilmektedir. bu rakamlara göre varolan toplam yıldız sayisini bir örnekle açiklamak gerekirse, her bir yildizi bir kum tanesi kabul edersek, yeryüzü denizlerinin bütün kiyilarindaki kum tanelerinin toplam sayisi, yıldızlarin sayisindan daha azdir.
yıldızlarin da, baslangici ve sonu olan bir ömürleri vardir. gravitasyon gücünün etkisi ile uzayda biraraya gelip kaynaşan gaz bulutlari, büyük oranda hidrojen içeren dev bir gaz kütlesi oluşturur. bu kütle kendi agirlik gücünün etkisi ile merkeze dogru yoğunlaşmaya başlar ve moleküllerin basinc altinda sürtünmesi sonucu isinmaya başlar. bu yoğunlasma süreci sirasinda, kütlenin kendi agirlik gücü, gaz basincinin gücüne üstün geldigi zaman, kollaps tabir edilen, kütlenin kendi merkezine dogru hizli yoğunlasma , bir çesit içe doğru çöküs meydana gelir. bu kollaps, kütle ısısının milyonlarca dereceye vardığı ve çekirdek füzyonun (hidrojenin helyuma dönüşmesi) başladigi dönemde sona erer. bir yıldızin doğmasi kisaca budur.
yıldızların ömürleri hacımları ile ters orantılı olarak farklı farklıdır. bir yıldızın hacmi ne kadar büyükse ömrü o kadar azdır. bizim güneşimiz 4,5 milyar yaşındadır ve 4 milyar daha varolacak yakıta (hidrojen gazına) sahiptir. bilinen en büyük yıldız vy canos majoris'tir, çapı güneşin çapından 2100 kat daha fazladır. bu büyüklükteki bir yıldızın ömrü en fazla 100 milyon yıl gibi astronomi anlamında kısacıktır.
yıldızların ölümümleri de adlarına yakışırcasına pek tantanalı olur. çekirdek füzyonu. 2 hidrojen atomunun birleşerek helyum elementine dönüşmesi ve bu birleşimden nükleer enerjinin açığa çıkmasıdır. güneşin ve diğer yıldızların yakıtı ve yaydığı enerji kaynağı işte bu hidrojen elementidir. son hidröjen atomları da helyuma dönüştükten sonra yıldızların ölümü başlar. çünkü plazma olan yıldız artık kabuk bağlamaya ve soğuma sürecine girer, ama atom çekirdeği füzyonu devam eder. artık yıldızın yeni yakıtı helyumdur. helyum lityuma dönüşerek enerji vermeye başlar ve bu dönüşme süreci demir metaline varıncaya kadar devam eder. her tükenen yakıt yıldızın yüzeyine sogan gibi yeni bir kabuk tabakası ekler. eklenen her kabuk tabakası yıldızın hacmini büyütür. ısısı gittikçe azalan yıldız, soğan gibi kabuk üzerine kabuk bağlayarak şiştikce şişer. yıldızın bu ölüm döşeğindeki adı 'kırmızı dev' dir. örneğin, güneşin 4 milyar yıl sonra kırmızı dev durumuna geldiğinde çapı merkür venüs ve dünya gezegenlerini içine alacak kadar genişlemiş olacaktır.
soğanın cücüğü demir elementidir. atom çekirdeği füzyonu demire ulaşıldığında biter. bundan sonraki aşama supernova'yı meydana getirecek olan patlamadır. bu bir saniyelık yıldız patlaması sırasında açığa çıkan enerji miktarı, o yıldızın ömrü boyunca yaydığı enerji toplamından fazladır (bakalım bu yazı bitecek mi? resmen baydı). yıldızlar çekirdek füzyon sayesinde sadece demire kadar elemet üretiyorlar demiştik. peki daha ağır metaller (kurşun, gümüş, altın, uranyum) nerden geliyorlar? 1 saniyelik yıldız patlamasında açığa çıkan devasa boyutlardaki nükleer enerji sırasında oluşuyorlar. yani bir yıldız ölürken oluşan süpernova, yaşam için gerekli olan bütün elementleri yaratıyor. toz ve gaz parçacıkları olarak süpernova bulutunun içinde bulunan elementler, planetlerin hammadesini, insanın ve tüm canlıların varoluş imkanını sağlıyorlar.
süpernova'nın cekirdeği olan demirden oluşan yıldız ölüsü ne yapıyor? kendi yer cekim gücünü dengeleyen kosullar ortadan kalkınca bır kollaps daha yaşıyor. kendi merkezine dogru çöküyor. ölen yıldızın büyüklüne bağlı olarak, ya beyaz cüce, ya nötron yıldız, ya da uzayın yıldız yiyen zombileri olan karadeliklere dönüsüyor.
devamı gelecek sayıda.
edit : ben salağım ki bunu yazmışım. kainatın bütün yıldızları götünüze girsin.
