Fiil çekimlerinde bir zaman ekinin başka bir zaman eki yerine kullanılmasına, yani fiilin bir zamana göre çekimlenip de başka bir zamanı kastetmesine fiilde anlam kayması denir.
Anlam kaymasında hangi kipin hangisinin yerine kullanıldığı bazen anlaşılmayabilir. Bunu da önceki ve sonraki cümlelere bakarak anlamalıyız.
Anlam kayması şu kipler arasında olur:
Bilinen geçmiş zaman yerine geniş zaman:
Başarmak için azimli davranır ve sonunda başarır. (davrandı/başardı)
Öğrenilen geçmiş zaman yerine geniş zaman
Hoca bir gün pazara iner. (inmiş)
Şimdiki zaman yerine geniş zaman
Ben onun ne istediğini bilirim. (biliyorum)
Başkan Bey, evrakı isterler. (istiyor)
Gelecek zaman yerine geniş zaman
Babam bu habere çok sevinir. Sevinecek
Emir yerine geniş zaman:
Sabah erkenden kalkar, çantanı hazırlarsın. (kalk, hazırla)
Bilinen geçmiş zaman yerine şimdiki zaman:
Duyar duymaz olay yerine koşuyorum. (koştum)
Gelecek zaman yerine şimdiki zaman:
Birkaç gün sonra Ankaraya gidiyorum. (gideceğim)
Geniş zaman yerine şimdiki zaman: Her zaman buraya uğruyor. (uğrar)
Emir yerine gelecek zaman:Bu kitabı bir haftada okuyacaksın! (oku)
Gereklilik yerine gelecek zaman:Sıkıntın çalışmandan olacak. (olmalı)
Bilinen geçmiş yerine istek
Dışarı çıkınca bir de ne göreyim!
Onu karşımda görmeyeyim mi!
Emir yerine istek:işimize gereken ciddiyeti gösterelim. (gösterin)
Emir yerine gereklilik:
Yarın daha erken gelmelisin. Gel!
On dakika içinde bu eşyalar taşınmalı. Taşınsın!
istek yerine emir
Her şey gönlünce olsun
Allah yardımcınız olsun.
Yetersizlik, gücü yetmeme yerine emir
Bu adamdan kurtul, kurtulabilirsen.
işin içinden çık çıkabilirsen.
Şimdiki zaman yerine mişli geçmiş zamanın hikâyesi:
Buyurun, ne aramıştınız? (arıyorsunuz)
