Coğrafya kaderdir evet. Ama nasıl bir kader? Mesele o. Kaderin Mübhem (gizli) olması imtihanın gereği. insanların yanıldığı nokta tam da burası. Çünkü Mukadderatta 2 ye ayrılır. Mutlak, mütehavvil (değişken). Kaderin Bir kısmı elde olmayan değişmesi asla mümkün olmayan nedenlere bağlıyken, bir kısmı gayrete şartlara diğer unsurlara bağlı olarak değişkenlik arzeder.
Konuyu Basit bir misalle izah edelim. imkanları müsait Bir insan ne kadar çalışırsa çalışsın bir peygamber olamaz. Ama iyi çalışır gayret eder ve kısmetide yaver giderse iyi bir alim bilimadamı doçent profesör dekan bakan hatta devlet başkanıda olabilir. Genel olarak, neticede elde edilen veya edilemeyenler, büyük bir oranda kişinin doğduğu büyüdüğü yetiştiği bölgenin imkanlarıyla doğrudan yada dolaylı yoldan alakalıdır. Özelde ve istisnada ise nasip ölçüsünce bu durum değişebilir ve işte burada "kader gayrete aşıktır" sözü tecelli eder. Fakat bu kadar azimli sabırlı çalışkan ve dürüst insan çok azdır. Genellikle pek çok insan cahilliğe kolaycılığa yalancılığa kaypaklığa vefasızlığa nankörlüğe bencilliğe ahmaklığa akılsızlığa düşüncesizliğe nefsine (ego) uymaya toplumun peşinden gitmeye hatalara yanlışlara entrikalı yollara meyyaldir. Pek çok insan Genellikle tericihini -bildiği idrak ettiği halde- yanlıştan yana kullanır. Bilmeyenler müstesna..
Birilerinin yiyecek ekmek bulamadığı birilerinin bugatti veyrona bindiği bu adaletsiz düzene sahip dünyanın suçunu salt kaderin üzerine atıp insanoğlunun sorumluluğunu ve zalimliğini bilmemek görmemek ve sorgulamamak işin kolayına kaçmaktır. Yeryüzünde insanlar insanlara zulmeder. Birileride onların vebalinin ceremesini çeker.
ister islam hristiyan yahudi budist mecusi olsun, ister ermeni türk arap acem süryani ezidi, her ne olursa olsun insan insandır ve herkes adaletle merhametle hükmedilmeye layıktır. Neticede herkes fıtratının gereğini yapar, yaşadığı ve yaşattığı hayatın karşılığını görür. insanoğlu irade sahibidir. Yapabileceklerinden sorumludur. Unu şekeri yağı biraraya getirip helva yapar ama bir portakal yapamaz.
