BOTAŞ, 28.02.1974 tarih ve 7/7871 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı çerçevesinde sermayesinin tamamı TPAO'ya ait olmak üzere 15.08.1974 tarihinde boru hatları ile petrol taşımacılığı yapmak üzere kurulmuştur. Türkiye gündemine doğal gazın girmesi ve ülkenin temiz ve ucuz bir enerji girdisiyle tanıştırılması amacıyla doğal gaz alım anlaşmaları yapılması ve iletim hatları inşa edilmesi ile ilgili olarak BOTAŞ görevlendirilmiş, 09.02.1990 tarih ve 20428 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 397 sayılı KHK ile doğal gazın (sıvılaştırılmış hali dahil) ithali ve pazarlaması konusunda yalnızca BOTAŞ'a yetki verilmiştir. Kuruluş 13.03.1995 tarihine kadar bir süre Türkiye Petrol Kurumu'nun, daha sonra tekrar tpao'nun bağlı ortaklığı olarak faaliyetini sürdürmüş, 95/T-20 sayılı YPK Kararı ile 233 sayılı KHK'ya tabi müstakil bir teşekkül haline getirilmiş, Ana Statüsü petrol taşımacılığı ve doğal gaz faaliyetlerini de kapsayacak şekilde yeniden belirlenmiştir.
2000'li yılların başında doğal gaz kullanımının giderek artması ve doğal tekel durumu yaratması nedeniyle doğal gaz piyasasının düzenlenmesi bir zorunluluk haline gelmiştir. 18.04.2001 tarih ve 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu'yla doğal gazın kaliteli, sürekli, ucuz, rekabete dayalı esaslar çerçevesinde çevreye zarar vermeyecek şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, piyasanın serbestleştirilmesi ve malî açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir doğal gaz piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanması amaçlanmıştır. Bu kanunla kamu tekeline dayanan ve bir kamu kuruluşu olan BOTAŞ tarafından işletilen piyasa sisteminden özel sektör odaklı bir piyasa sistemine geçilmesi öngörülmüştür.
4646 sayılı Kanun çerçevesinde amaçlanan piyasa yapısına geçilmesi yönünde çalışmalar sürdürülmekte, belirli bir geçiş süreci sonunda rekabet ortamı yaratmak üzere BOTAŞ'ın faaliyet ayrışımına gitmesi ve piyasadaki hakim konumuna son verilmesi hedeflenmektedir.
Kuruluşun pazar payı yurt içi iletimde yüzde 98'dir. Kuruluş, çok yakın bir zamana kadar toptan piyasada da tekel konumunu sürdürmüştür. Ancak Kuruluş; 4646 sayılı Doğalgaz Piyasası Kanunu'nun geçici 2 nci maddesi gereğince, mevcut doğal gaz alım ve satım sözleşmelerini, ithalat lisansına sahip ve satıcı şirketten onay alan şirketlere devretmek için ihaleler düzenlemiştir. Bu kapsamda sözleşme devirleri için Shell Enerji A.Ş., Bosphorus Gaz Corporation A.Ş., Enerco Enerji Sanayi ve Ticaret A.Ş. ve Avrasya Gaz A.Ş. ile devir protokolleri imzalanmıştır (4,75 milyar m3). Aralık 2007 itibarıyla Shell, devralmış olduğu ithalat sözleşmesi çerçevesinde, ithalat lisansı alarak toptan piyasaya yeni bir oyuncu olarak girmiştir (250 milyon m3). Diğer üç şirketin sözleşme devir süreçleri devam etmekte olup, satıcı taraf olan Rus Export Liability Company'nin onayı beklenmektedir.
Ülkede doğal gaz kullanımının yaygınlaşması, "al ya da öde"; şartlı alım anlaşmalarından kaynaklanan herhangi bir yükümlülükle karşılaşılmaması için iletim hatlarının inşasına hızla devam edilmiştir. 2007 yılı sonu itibarıyla 9.800 km uzunluğunda doğal gaz boru hattı inşa edilmiş, 54 ile doğal gaz arzı sağlanmıştır. Bu çerçevede 2007 yılı içerisinde tüketilen doğal gaz miktarı bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 18 artarak 35 milyar standart metreküp seviyesinin üstüne çıkmıştır.
BOTAŞ bugün için yılda yaklaşık 35,8 milyar standart metreküp doğalgaz ithal etmektedir.
Yıl içinde euas - heas'tan olan alacakların zamanında tahsil edilememesi, Yap-işlet (yi), Yap-işlet-Devret (yid) santrallerinin tetas'ın kendilerine ödeme yapmamalarını gerekçe göstererek, BOTAŞ'a olan gaz borçlarını zamanında ödememeleri, yurt dışı doğal gaz ödemelerini geciktirmeden yapmak zorunda olan BOTAŞ'ı nakit sıkıntısı içine sokmuştur. Kuruluş, nakit ihtiyacını ticari banka kredisi kullanarak ve vergi borçlarını ödemeyerek gidermeye çalışmıştır. Bu çerçevede 2007 yılı sonu itibarıyla kullanılan ticari banka kredisi tutarı 2,1 milyar YTL seviyesine yükselmiş ve bu krediler için 2007 yılı içinde 401 milyon YTL faiz gideri oluşmuştur. Ayrıca Kuruluşun 2007 yılı sonu itibarıyla 2,2 milyar YTL ithalde alınan KDV borcu, 328 milyon YTL ÖTV borcu bulunmaktadır.
BOTAŞ'ın sadece anapara alacağı 5 milyar YTL'nin üzerindedir. Elektrik sektöründeki genel aydınlatma, yüksek kayıp-kaçak, tahsilat ve fiyatlandırma gibi sorunlar nedeniyle, EÜAŞ'tan olan alacaklar sürekli artmış ve bu durum BOTAŞ'ı nakit bazda olumsuz etkilemiştir. Ayrıca yukarıda da değinildiği üzere TETAŞ'tan alacağını tahsil edemeyen Yi, YiD'ler BOTAŞ'a zamanında ödeme yapamamaya başlamışlardır.
Kuruluşun ego'dan olan alacaklarının tahsil edilebilmesi amacıyla 25.05.2007 tarih ve 5669 sayili dogal gaz piyasasi kanunu'nda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun TBMM'de kabul edilmiş, anılan Kanun'da ankara buyuksehir belediyesi'ne doğalgaz dağıtımına ilişkin yeni bir şirket kurma yetkisi verilmiş ve anılan şirketin 2 yıl içinde asgari yüzde 80'inin özelleştirilmesi şartı konulmuştur. Özelleştirme sürecinin tamamlanmasını müteakip EGO'nun borçlarının bir ay içinde BOTAŞ'a ödenmesi hususu hüküm altına alınmıştır. baskent dogalgaz a s ihalesini energaz kazanmış olup, devir işlemleri henüz tamamlanmamıştır. Devir sonrası Ankara Büyük Şehir Belediyesinin 677 milyon YTL'lik EGO borcunu kuruluşa ödemesi beklenmektedir.
Kuruluşun 2006 yılında toplam bilanço büyüklüğü 23,4 milyar YTL iken, 2007 yılında yüzde 22 artışla 28,6 milyar YTL'ye ulaşmıştır. 2007 yılında Kuruluşun dönen varlıkları 11 milyar YTL olup, varlıklar içindeki payı yüzde 77'dir. Duran varlıkları ise 3,2 milyar YTL olup varlıklar içindeki payı yüzde 22'dir. Kuruluşun kullandığı yüksek ticari krediler nedeniyle, kaynaklar içinde kısa vadeli yabancı kaynaklar yüzde 60, uzun vadeli yabancı kaynaklar yüzde 8, özkaynaklar ise yüzde 32 oranında pay almıştır.
Cari yılda doğal gaz ve lng satışı, ham petrolün taşınması ve verilen liman hizmetleri sonucunda 14,4 milyar YTL satış hasılatı elde edilmiştir. Kuruluşun 2007 yılı faaliyet kârı 1,5 milyar YTL ve dönem kârı 997 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir.
Kuruluşun doğal gaz alım maliyetinin iki temel belirleyicisinin döviz kuru ve ham petrol fiyatı olması dolayısıyla yıllık ortalama döviz kurunun 2007 yılında bir önceki yıl seviyesinin yaklaşık yüzde 9 altında gerçekleşmesi ve yine ham petrol fiyatında 2006 yılına göre artışın sınırlı kalması sebebiyle kuruluşun ortalama doğal gaz alım maliyeti YTL bazında 2006 yılının altında kalmış ve dönem kârının artmasına yol açmıştır. Ancak kuruluşun özellikle EÜAŞ'tan doğalgaz satış bedeline yönelik olarak yeterli tahsilatı gerçekleştirememesi sebebiyle, söz konusu kârlılık nakit durumuna yansımamış ve yukarıda da belirtildiği gibi kullanılan banka kredisi tutarında ve vergi borçlarında artışa neden olmuştur.
Kuruluşun 2007 yılı cari oranı 1,28'dir. Ancak, kısa vadeli borçlarını likit varlıklarla karşılayabilme kabiliyeti düşüktür. Asit test oranı 0,86'dır. Stok dışındaki dönen varlıkların kısa vadeli borçları karşılayabilme yeteneği de düşüktür. Cari yılda, bir önceki yıla göre Kuruluşun, alacaklarını tahsil süresi ve dolayısıyla nakit çevirme süresi uzamıştır. Kuruluşun EÜAŞ-HEAŞ ve Yi-YiD'lerden olan alacaklarını zamanında tahsil edememesi ve birikmiş EGO borcunun henüz ödenmemiş olması KVYK/Toplam Kaynak oranının 2000 yılından beri sürekli olarak artmasına sebep olmuştur. BOTAŞ'ın malî borçları ve finansman giderleri sürekli artmaktadır.
2007 yılında Kuruluşun toplam personel sayısı bir önceki yıla göre yüzde 6,6 azalmış, toplam personel gideri ise yüzde 11,7 artmıştır. Bir önceki yıl 424 milyon YTL faiz dışı açık veren kuruluş, 2007 yılında faaliyet kârının artması ve düşük gerçekleşen yatırımların etkisiyle 1,3 milyar YTL faiz dışı fazla yaratmıştır.
