parayı bulan lidya'lıların başkenti olan, manisa/salihli'de bulunan antik kent.
sardes tek bir yerde değil, farklı noktalarda toplanmış antik kentler bütünüdür.
örneğin, sardes sinagogu'nun olduğu bölge bir ticaret ve yerleşim merkezi iken, buraya 2-3 km uzaklıktaki artemis tapınağı da antik çağların dini merkezidir.
zaten sinagogun ortaya çıkarılmasını ve restorasyonunu 19. yüzyılda amerika'daki yahudiler üstlenmiş.
sardes sinagogu için;
(bkz: sardes sinagogu/#39208854)
hatta bu tümülüslerden(kurgan) biri meşhur karun'a (bkz: krezüs) aittir.
ama ne yazık ki hemen hepsi yıllar boyunca yağmalanmış, talan edilmiştir.
(bkz: bintepeler tümülüsleri/#39210062)