insanın en değerli varlığı aklıdır. En değerli eylemi de aklı kullanmaktır. Kişi, aklını kullanmadığı zaman her türlü yanlışı yapmaya açıktır; o taşa da tapar, ağaca da, insana da…
Akıl sorgular; vicdana, ahlaka, evrensel değerlere, Kitaba aykırı olanları; kısaca yanlış olanları eler. Akıl, öncül bilgiye uygunluğu denetler. Öncüller (temel ilkeler) yanlışsa, akıl, böyle bir denetlemeyi yapsa bile çıkan sonucun yanlış olması kaçınılmazdır. Çünkü aklı kullanmak, yalnızca iki bilgi arasında denetim yapmak değildir. Akıl yürütmenin asıl niteliği, öncül bilginin vicdana ve evrensel hakikatlere aykırı düşmediğini de gözlemlemektir.
insanın en öncelikli öncülü fıtrattır, sahip olduğu vicdandır. Fıtrat, insanın yaratılıştan getirdiği doğru, iyi ve güzele olan eğilimidir. Bu fıtratı sayesinde dürüstlüğün, hak ve adaletin çok önemli hakikatler olduğunun ayırdına varır. Nitekim dürüstlük, adalet, ahlak, diğer sorumluluklar aklı kullanmanın bir sonucu gerçekleşmektedir. Bu temel erdemleri doğrudan doğruya ilahi kitapta da bulur. Artık akıl için öncül, fıtratın yanı sıra ilahi kitap olur. Karşılaştığı her yeni bilgiyi ancak aklını kullanarak ve fıtrata uygunluğunu gözeterek Kur’an’a denetletir. Kişi, hakikati buluncaya kadar sonuna kadar aklını kullanma ve sorgulama hakkına sahiptir. Bkz. Aklı Kullanmak ve Duygusal davranmak
Dini dogma olarak görenlerin bu inançları da bir dogmadır. Dini dogma olarak görenlerden “bizim inancımız dogma değildir” diyenler; ya dini bilmiyor, hurafeleri din sanıyor, ya dogmanın tanımını bilmiyor, ya önyargılı davranıyor, ya da demagoji yapıyor. Öyleyse dogma, demagoji ve sorgulamanın tanımlarına bir göz atalım.
SORGULAMAK; bir işin, bir olayın, bir konunun hakikatını, gerçeğini, mahiyetini ve doğruluğunu öğrenmek amacıyla 5N1K (Ne, Neden, Nasıl, Nerede, Kim, Kaç, vd.) ’yı işletmektir. Sorgulamak kişiyi geliştirir ve özgürleştirir. Bir bilinç üzere yaşamayı sağlar.
Sorgulanmayan her malumat, bilgi değil ezberdir. Ezberci kafadan bilgiç olur, lafazan olur, kopyala yapıştırcı olur. Yeni sorunlar karşısında ezberinde veya defterinde kayıtlı bilgi yoksa afallar, apışıp kalır, saçmalar. Ezberci kafa, empati kuramaz, vicdanı gelişmemiştir, söyleneni tekrarlar, kullanılmaya müsaittir.
Egemen güçler daha kolay kullanabilmek için ezberciliğe önem verir, akıl yürütmeyi ve sorgulamayı takdir etmezler.
