en mantıklı, herkesin anlayacağı dilden basit bir şekilde açıklaması atatürk tarafından halifelik üzerinden yapılmıştır. nutuk'ta yer alır.
şöyle özetleyeyim; müslümanların yoğun bulunduğu tek bir devlet yok. eğer islam devleti diye bir şey olacaksa diğer ülkelerde yaşayan tüm müslümanların ortak kararıyla kurulmuş olması gerekir -ki bu o müslümanların o devletin tüm dış politikasını haklı bulduğu anlamına gelir. tahminimce en az 30 kadar ülkenin birleşmesi ve başına bir halife tayin etmesi söz konusu olmayacağına göre "islam devleti" kavramı da hatalıdır.
şayet tüm bu devletlerin tıpkı papa gibi ortak bir dini lider-halife tayin edebilmesi söz konusu ise buyursunlar. ama bir grup çıkıpta "aha bu islam devletidir, lideri-halifesi de budur" derse, orada bir bokluk var demektir.
