Oncelikle belirtelim, bu maddeler genelde ilk ogretim seviyesi bilgiler olacak. Disaridan gelen arastirmaci insanlara da kaynak olsun. Yoksa siz degerli sozluk yazarlarinin cok kulturlu oldugunu gayet iyi biliyorum. Yersek... Yine de temel konular ve uzayla alakali yanlis bilinen gerceklerdir.
1: gunesin ates topu seklinde yandigi yanilgisi.
Yanma icin yanici madde, yakinci madde ve isi gerekir.
Bu da gunesteki fuzyonla alakasi olmayandir.
Gunes parildar. Atomik seviyede gerceklesen fuzyon sonrasi olusan patlamalar ile parildar.
2: mevsimlerin gunese yakinligi ve uzakligiyla iliskili olmasi.
Aslinda burada kendimizle celisiyoruz. Kuzeyde yazken, guneyde kis oluyor. Su halde ayni anda tamamen yaz ya da kis olamadigina bu dusunce yanlistir. Esasen dunyanin ekseni de elipstir. Yine de mevsimlerde etkisi yok bu yorungenin.
Mevsimler eksenle alakalidir. Dunyanin belirli acida egikligiyle alakali.
Suradaki gorsel daha aciklayici: https://galeri.uludagsozluk.com/r/1506390/+
3: suyun sadece dunyada yer aldigi algisi.
Su aslinda uzayda bolca bulunur. Pek cok gezegende vsde. Dunyada denizler okyanuslar varken diger gezegenlerde bu haliyle bulunmamasinin birinci sebebi isi farki, ikincisi ise atmosfer farkidir.
Dis sistemdeki gezegenlerde su kati haldedir, deniz olusmasi imkansiz. ic sistemdeki gezegenlerde ise manyetik alan ve atmosfer olmadigindan oturu ucup gitmesidir. Ya bu gezegenlerin yer cekimi cok zayif ve uzaya gidiyor, ya da manyetik alanin olmayisi ile gelen gok taslari neticesinde kuresel bir patlamayla uzaya saciliyor.
Marsin kutuplarinda su oldugunu biliyoruz, marsta zamaninda su yollari oldugunu biliyoruz, plutonda vsde donmus halde su oldugunu biliyoruz.
4: isik hizina ulasmak ya da isik hizini gecmek zaman yolculugu yapmamizi saglar.
Aslinda bir nevi mantik cercevesinda hakli gibi gorunen dusuncedir bu. Bir maddeye hiz kazandirdikca kutlesi artar ve zamanin akisi yavaslar ama zaman yolculugu icin yeterli degildir. isik hizinda hareket etmek imkansiz, onu soyleyim once. Sadece yer cekimi dalgalari ulasir bu hiza, bu da ayri konu...
isik hizina yaklastikca zaman sizin icin yavaslar, isik hizinin % 100'une ulasacak olsaydiniz; madde formundan siyrilip, enerji formuna gecerdiniz ve sizin icin zaman durmustu.
Oyle ki 13 milyar yil once gerceklesen big bangte sacilan isik huzmesi hala evrende seyahat ediyor ve o isik fotonlari icin henuz 1 saniye bile olmadi o gunden bu ana kadar.
5: ayin karanlik yuzu.
Ayin karanlik yuzu yoktur. Ayda da pekala gunduzler ve geceler yasanir dunya gibi.
Ayin dunyaya gore bir karanlik yuzu vardir. Ay dunyanin ekseninde donerken, kendi ekseninde de doner. Bu iki donus oylesine uyumludur ki biz ayin sadece bir yuzunu goruruz bu surecte.
6: karadelikten gecersek uzayin baska bir noktasindan cikariz.
Aslinda bu tamamen kult bilim kurgu senaryosu gibi gorunse de einsteinin buna benzer bir teorisi vardi.
(bkz: einstein rosen köprüsü)
Cok cilginca biliyorum, oyle ordan girip baska bir yerden cikmalar vs. Zaten solucan deligini de nereden bulalim. Ozetle soyleydi bu kuram. Uzayi yeterli gucle bukersek, uzayin uzak bir noktasina kisa yol acabiliriz ama karadelikler bundan daha fazlasini yapiyor karadelige girmeye kalkismadan once soyleyim.
Karadeliklerde muazzam bir kutle cekimi vardir. Atomlarin yorungelerinde dolanan elektronlari dahi cekirdege yapistiracak duzeyde. Ayni kutle cekimi olay ufku denen sinirdan gecen isigi da yakalar.
Bir karadelige girmis olsaydiniz, atomlariniza ve hatta leptonlariniza vs ayrilmistiniz.
Ozetle isinlanma konsolu orada degil, girmeyin.
7: aydan insan yapimi bazi yapilar gozukur.
Kismen de olsa dogruluk payi var. Aydan degilse bile dunyadan 100 km yukaridan bakarsak cin seddini gorebiliriz. Tabii bu rakam uzay midir yoksa dunya midir tartisilabilir ama atmosfer olmadigi kesin. Daha yukarilara cikarsak, aya yaklasmamiza bile gerek yok, insan eliyle yapilmis hicbir yapiyi goremeyiz.
8: yildiz kaymasi...
Surekli yapariz gok yuzunde bir parildama olunca dilek tutmayi. E o kayan yildiz dilegimizi gerceklestirmeli. Yildizlarin dileklerimize tepki vermesi "husamettin bu kizi benden istiyon, senin icin ayarliyom lan o isi" demesi elbette cok sacma. Zaten yildiz kaymasi diye bir sey de yoktur. Gordugumuz o parildamalar atmosfere giren astroitlerin, atmosferde parcalanmasi sonucu ortaya cikan isik sovudur. Belli oranda bir parcalanma gerceklesir ve buna da biz yildiz kaymasi deriz. Yildizlarin hareketlerini ciplak gozle goremeyiz, cok uzak mesafede.
9: kuyruklu yildizlar...
Kuyruklu yildizlar da aslinda bir ustteki madde gibi bir astroittir ve ekseriyetle kuiper kusagindan gelirler ya da oort bulutsusundan. Kendileri ates sacmazlar normal hallerinde. Yorungeleri gunesin en dis katmanina kadar uzanir ve genelde eliptiktir. Dis sistemde iken kaya parcasi gibi gorunurken, eliptik yorungeleri sayesinde belirli zamanlarda gunese yaklasirlar. Bu da isinmalasina sebep olur ve icinde bulunan donmus hava ve suyun isinmaya/kaynamaya baslamasini saglar. Bize de bu doga olayi gorunur.
