bu şiirin yahya kemal beyatlı tarafından 30 yılda tamamlanabilmiş olması bize onun şiir anlayışında kelimelere ne kadar önem verdiğini, her beyitin en güzel beyit gibi olması gerektiği düşüncesini savunduğunu hatırlatır. ilk beyitte kulandığı "aydınlık" kelimesiyle son mısrada kullandığı "ışık" kelimesi arası bağı kurabilmek için 30 yıl beklemiştir. adeta tüm mısralar son mısraya ulaşmak için yazılmıştır.
bu şiir yayhya kemal'in tarih, din, millet, mimari , vatan kavramlarını yani "biz"i "biz" yapan değerleri anlattığı şiiridir.
camiye gönlünü aydınlatmak için girmiş ve hayalleri doğrultusunda tarihe ulaşmıştır. tarih ve an bir bütün yaptığını "kalkıyor tozlu duman perdesi her an aradan" mısrasıyla anlıyoruz. 9 asırlık tarihin tüm insanları cami içinde buluşmuştur. onları birleştiren islam dinidir. hayalet ve gerçeğin bir arada olması; atalarımızla birlikte yaşama fikrini taşımamızdan kaynaklanmaktadır. yahya kemal'in vatan kavramında da bu düşünce şöyle yer alır: vatan; ölülerimizin yattığı toprak. vatan; türkçe'nin çekilmediği toprak.
niye süleymaniye camii?
çünkü konumu itibariyle sarayburnu'ndan dönüncece sudan fışkırmış mucize gibi karşımıza çıkar, istanbul'un hemen her yerinden görülebilecek yüksekliktedir ve türk-islam sanatının mimaride ulaştığı son noktadır.
yahya kemal'in terminolojimize kattığı "lale devri" kelimesinden sonra "ordu-millet" kelimesi yer alır. biz gönüllü askere gitmeyen bir millet olmadığımızdan her ferdimiz bir askerdir. bu camiye baktığından mimar sinan'ı bu millete güzel bir yapı kazandıran asker gibi görür.
caminin anlamını sorgular ve ilk başta onu bir yapı gibi değerlendirirfakat ruhani boyutunu fark eder. cami insanları çatısı altında toplama görevini üstlenmiştir.
onun millet tanımı bu şiirde şöyle yer alır: "dilibir, gönlü bir, imanı bir insan yığını."
bayramı ifade eden topun duyulmasıyla yahya kemal tarihe döner ve zaferlerin kutlandığı zamanlarda atılan top sesleri gibi düşünür bunları aklına varnai kosova, niğbolu gelir.
tek başına bırakılan mısra ile şiir biter. sanki tüm şiir bu sona ulaşmak amacıyla yazılmıştır.
gönlü huzura kavuşsun diye camiye girmiş aydınlık bir gönülle camiden çıkmıştır.
yahya kemal'in mükemmel bir şiiri olma nedeni: milli varlığımızı ifade eden unsurları barındırması, türk'ün tarih sahnesindeki devamlılık özelliği olan islamiyet ile birleştirmesidir.
