Bir süre düşündüm hangi başlık altında yazayım diye. Doktor Jivago mu, doktor zhivago mu yoksa doctor zhivago mu olmalı diye...
Ama eğer kitaptan bahsedeceksem ki öyle, bu başlık altında olmalı diye karar kıldım. Sonuçta eser bir rus yazara ait olduğuna ve kiril alfabesi ile başlık açma imkanı da olmadığına göre kitap hakkında bu başlıkta yazmak mantıklı.
Sovyet yazar, Boris Pasternak'ın 1905 -1917 devrimlerinin altüst ettiği Rusya'da iki kadın arasında, karısı Tonya ve sevgilisi Lara arasında bocalayan şair ruhlu doktor Yuri Jivago'nun oradan oraya savruluşunu anlatan bir aşk öyküsüdür.
Pasternak aslında Rusya'da şair olarak tanınıyordu. Romanını 1956 yılında tamamladı ve bağlı bulunduğu Nova Mir Yayınevine gönderdi. Roman reddedildi. Josef Stalin'in yerini Batı'ya o kadar da kapalı olmayan Nikita Kruşçev almıştı ama o kadar da değildi; roman Sovyet değerlerine uygun bulunmamıştı.
Moskova Radyosu italyanca servisinde çalışan Segio D'angelo aracılığıyla bir kopya italyan komünist yayıncı Giangiacomo Fertrinelli'ye ulaşır. Tam o sıralarda Amerikan istihbaratı CIA, Kurşçev'in Stalin'i yerden yere vurduğu Sovyetler Birliği Kömünist Partisi 20. kongre Kararlarını ele geçirmiş ve New York Times gazetesine sızdırmıştır; Kremlin içindeki zafiyet böylece açığa çıkmış durumdadır. O sırada Sovyet istihbaratı KGB de Pasternak'ın yayımlanması yasak romanının italyan yayıncının eline geçtiğini öğrenmiştir. Pasternak'ın bir Ukrayna Yahudisi olduğu hemen hatırlanıp. "burjuva bireyciliği" suçlaması yapılır.
italyan yayıncı elindeki harika romanı basmakla parti çizgisine ihanet etme kararı arasında bocalarken önemli bir gelişme meydana gelir. Macar ayaklanması tanklarla bastırılır. Bütün dünyada, ama özellikle sosyalizmi kapitalizmin ellerinden aldığı özgürlüklerle özdeşleştiren Avrupalı komünistler büyük bir sarsıntı geçirmektedir. Fertrinelli bu koşullarda kitabı basmaya karar verir.
işte orada istihbarat savaşları devreye girer. Çünkü CIA eline geçen altın fırsatı fark etmiş, kullanmak istemektedir. KGB'nin niyeti de bunu önlemektir. CIA marifetiyle "Doktor Jivago" nun Rusça baskıları yapılıp Sovyet vatandaşlarına ulaştırılmaya çalışılır, fuarlarda el altından, mesela Vatikan temsilciliği aracılığıyla filan dağıtılır.
Çarklar hızla döndürülür ve kitabın ilk baskısının yapılmasından bir yıl sonra 1958'de Pasternak Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülür ama ödülü reddeder.
Pasternak 2 kadın arasında bocalayan doktoru anlatırken aslında biraz da kendi hayatını yazmıştır. 1960'taki vefatında tabutunun başında hem eşi hem de sevgilisi ağlamıştır. Onun baskı altında reddettiği ödülü varisleri 1988 yılında almıştır. Ödülü aldıktan bir yıl sonra Berlin Duvarı, 3 yıl sonra ise Sovyetler Birliği dağılmıştır.
Romanın bu yayımlanma sürecinin anlatıldığı Peter Finn ve Petra Couvee'nin yazdığı Yeşim Seber'in çevirdiği "Jivago Vakası - Kremlin, CIA ve yasak Bir Kitabın Etrafında Dönen Savaş" adlı 396 sayfalık kitap 2017 yılında Yapı Kredi Yayınları tarafından çıkarıldı.
