ezilen ulusların kendi kaderini tayin hakkı devrimci hareket içinde geçerli olan bir haktır. wilson ilkelerinde de yer verilmiş olan bu hak lenin'in teorisi ve pratiği çerçevesinde değerlendirilmeli ve bugün yeniden yorumlanmalıdır.
sovyet birliği'nde çok fazla halk vardı ve bir çözüm için lenin bu tezi geliştirdi. lenin'in bu tezi kendi yönetiminde ve daha sonra sovyetler birliği'nde teoriyle pratik birbirini tutmadı.
"biz asla zorunlu bağlara değil, yalnız gönüllü bağlara değer veriyoruz,. her ulusun ayrılması konusunda ısrar etmiyor olsak da, nerede uluslar arasında zorunlu bağlar görürsek, orda her halkın kendi kaderini tayin hakkı, yani ayrılma hakkı konusunda mutlaka ve kararlı olarak ısrar ediyoruz."
"bu hakta ısrar etmek, savunmak ve bu hakkı tanımak, ulusların eşitliğine ısrarlı olmak demektir; zorunlu bağları tanımayı reddetmek demektir; hangi ulus olursa olsun her hangi bir ulusun tüm devlet ayrıcalıklarına karşı çıkmak demektir; ve farklı uluslardan işçiler arasında tam sınıf dayanışması ruhunu geliştirmek demektir."
"nasıl tam demokrasi uygulamayan muzaffer sosyalizm olamazsa, proletarya da, demokrasi için kapsamlı, tutarlı ve devrimci bir savaşım vermeden, kendini burjuvaziye karşı zaferine hazırlayamaz."
lenin tezinde uluslara gidin illa ayrılın dememiştir görüldüğü gibi. böyle bir haklarının olduğunu, olması gerektiğini vurgulamıştır. mesela polonya sovyet rusya'dan ayrılma kararı alınca lenin elbette ki üzülmüştür, zira bu devrimci yoldaşlarının da ayrılması anlamına gelmektedir. nitekim polonya da kapitalist olmuştur ayrıldıktan sonra.
bugün bu hak burjuvazinin elinde bir piyon olarak kullanılmaktan tutun da romantik-hümanist sol çerçeve ile şiddetin arasında gidip gelmektedir. önemli olan bunu aşabilmektir.
